Θάνατος. Αντιμετώπιση θανάτου κοντινού προσώπου στο παιδί

Όταν κάποιο κοντινό πρόσωπου του παιδιού πεθαίνει, είναι πολύ δύσκολο να ξέρεις πως μπορείς να βοηθήσεις το παιδί σου να αντιμετωπίσει αυτήν την απώλεια, ειδικά όταν είστε αντιμέτωπο και με τα δικά σας συναισθήματα θλίψης.

Η κατανόηση των παιδιών για το θάνατο
Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε το αναπτυξιακό επίπεδο ενός παιδιού για να μπορέσουμε να μιλήσουμε για το θάνατο με τρόπο που θα καταλάβουν. Κάθε παιδί είναι μοναδικό, υπάρχουν όμως κάποιες κατευθυντήριες γραμμές που μπορείτε να έχετε υπόψη.

Νεογέννητο-3 χρονών
Ακόμα και το μικρότερο παιδί διαισθάνεται όταν οι ενήλικες γύρω του αναστατώνονται έστω και αν δεν καταλαβαίνει τι είναι ο θάνατος. Μπορεί να υπάρξουν αλλαγές στον ύπνο, το φαγητό και τη διάθεση του.
Πως μπορείτε να το βοηθήσετε
Χρειάζεται να το καθησυχάσουμε, να του δείξουμε τρυφερότητα και να προσπαθήσουμε να κρατήσουμε τη ρουτίνα και το φυσικό περιβάλλον του παιδιού, όσο το δυνατό πιο οικείο.

3 χρονών - 5 χρονών
Το παιδί σε αυτήν την ηλικία δεν μπορεί να κατανοήσει ολοκληρωτικά πως ο θάνατος δεν είναι προσωρινός. Το παιδί πιστεύει πως ο θάνατος μπορεί δια μαγείας να αντιστραφεί. Επίσης μπορεί να σκεφτεί πως ο θάνατος ενός αγαπητού τους ατόμου είναι μια τιμωρία για το ίδιο. Μπορεί να έχει εφιάλτες και να ρωτά συνέχεια για το θάνατο. Θα προσέξετε ίσως πως τα παιδιά σε αυτήν την ηλικία μπορεί να αρχίσουν να συμπεριφέρονται ανώριμα όταν παρουσιάζονται καταστάσεις που δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν, όπως ο θάνατος. Πρέπει να γνωρίζετε πως τα παιδιά αυτής της ηλικίας ερμηνεύουν τις λέξεις με την κυριολεξία τους. Για παράδειγμα: «Η θεία πέθανε γιατί είχε πονοκέφαλο. Ο πατέρας μου έχει πονοκέφαλο σήμερα. Μπορεί δηλαδή να πεθάνει κι αυτός».

Πως μπορείτε να το βοηθήσετε

Αποφύγετε λέξεις όπως κοιμήθηκε, ξεκουράζεται, πήγε ένα μακρύ ταξίδι. Μιλήστε για το τι σημαίνει να έχει πεθάνει κάποιος με όρους συγκεκριμένους όπως, δεν αναπνέει, δεν μεγαλώνει, δεν τρώει. Απαντάτε τις ερωτήσεις του με ειλικρινείς, αλλά απλές απαντήσεις. Για παράδειγμα : Αν το άτομο ήταν σε μεγάλη ηλικία ή άρρωστο εξηγάτε του πως το σώμα του δεν δούλευε πλέον και οι γιατροί δεν μπορούσαν το διορθώσουν. Αν το άτομο πέθανε ξαφνικά, π.χ. σε δυστύχημα, μπορείτε να του εξηγήσετε τι έγινε-ότι λόγω αυτού του γεγονότος, το σώμα του ατόμου αυτού σταμάτησε να δουλεύει. Είναι πολύ σημαντικό να απαντάτε τις ερωτήσεις του, γιατί αυτά που φαντάζονται τα μικρά παιδιά μπορεί να είναι πολύ χειρότερα από την πραγματική κατάσταση. Καθησυχάστε το παιδί για τη δική του ασφάλεια και ότι σκοπεύετε να παραμείνετε δίπλα του. Επιτρέψτε του και επιδιώξτε να εκφράσει τα συναισθήματα του με το να ζωγραφίσει, να διαβάσει και να πει ιστορίες σε σχέση με το θάνατο ή σε σχέση με το κοντινό πρόσωπο που πέθανε.

6 χρονών - 9 χρονών
Σε αυτήν την ηλικία τα παιδιά αρχίζουν να κατανοούν τη μονιμότητα του θανάτου, έστω κι αν δεν καταλαβαίνουν πως θα συμβεί σε κάθε ζωντανό πλάσμα μια μέρα. Ένα 8χρονο παιδί μπορεί να πιστεύει, για παράδειγμα, πως αν συμπεριφέρεται καλά ή αν κάνει μια ευχή η γιαγιά δεν θα πεθάνει. Επίσης σε αυτήν την ηλικία μπορεί να αρχίσουν να αναπτύσσονται και φόβοι σε σχέση με το θάνατο όπως επίσης και φόβοι για το ότι θα εγκαταλειφθεί από μέλη της οικογένειας του. Αρκετά συχνά τα παιδιά με τέτοιους φόβους έχουν εμμονές με τους λόγους θανάτου καθώς και με το τι θα γίνει στο σώμα μετά το θάνατο. Το παιδί μπορεί να είναι συγχυσμένο και αγχωμένο, μπορεί όμως να μη δείχνει και κανένα στοιχείο ανησυχίας, να κρύβει δηλαδή τα έντονα συναισθήματα του.

Πως μπορείτε να το βοηθήσετε
Καθίστε κι ακούστε το παιδί και διορθώστε οποιεσδήποτε παρερμηνευμένες ιδέες. Καθησυχάστε το πώς δε φταίει το ίδιο για το θάνατο του ατόμου αυτού. Αν το παιδί δε θελήσει να μιλήσει για το θέμα του θανάτου, μπορεί να νιώθει πιο άνετα να εκφραστεί γράφοντας ή ζωγραφίζοντας τις σκέψεις του σε ημερολόγιο.

10χρονών-12 χρονών
Στα προεφηβικά χρόνια τα παιδιά έχουν σίγουρα καλύτερη κατανόηση της μονιμότητας του θανάτου. Αρκετά παιδιά αυτής της ηλικίας μπορεί να δείχνουν πως δεν τους επηρεάζει το θέμα του θανάτου. Θα αναπτύξουν θυμό που θα έχει στόχο διάφορα άτομα- τον εαυτό τους, γονείς, το πρόσωπο που πέθανε, αδέλφια. Ο θυμός είναι αποτέλεσμα της θλίψης και των ενοχών που νιώθουν.

Πως μπορείτε να το βοηθήσετε
Μιλήστε του για τα συναισθήματα του και διαβεβαιώστε του ότι είναι απόλυτα φυσιολογικά. Βρείτε μαζί άλλους τρόπους, πιο εποικοδομητικούς να εκφράσει το θυμό του, προσφέρετε του εναλλακτικές λύσεις. Τα παιδιά πρέπει να μάθουν πως τέτοια συναισθήματα είναι φυσιολογικά και αποδεκτά.

Εφηβεία
Οι έφηβοι κατανοούν πως ο θάνατος είναι μόνιμος και πως όλοι κάποια μέρα θα πεθάνουν, ανεξαρτήτως συμπεριφοράς, ευχών, βαθμών κ.τ.λ. Μπορεί να είναι αρνούνται τα πραγματικά τους συναισθήματα και να εκφράσουν έντονο θυμό ο οποίος θα δημιουργήσει επιπλέον πόνο. Θα ψάχνουν για το νόημα του θανάτου ενός δικού τους ατόμου και θα αρχίσουν να φιλοσοφούν το νόημα της ζωής.

Πως μπορείτε να το βοηθήσετε
Καθώς η κατανόηση για το θάνατο θα εξελίσσεται στον έφηβο, είναι λογικό να εμφανιστούν ερωτήματα για τη δική του ευπάθεια. Για παράδειγμα, εάν η φίλη της δεκαεξάχρονης κόρης σας πέθανε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα, η έφηβος σας θα είναι απρόθυμη να μάθει να οδηγά η ίδια ή να μπει σε αυτοκίνητο. Ο καλύτερος τρόπο να το αντιμετωπίσετε θα ήταν να δείξετε κατανόηση και σεβασμό για το πόσο λυπηρό και τρομακτικό ήταν αυτό το δυστύχημα. Ίσως θα ήταν και καλή στιγμή να της μιλήσετε για τους διάφορους τρόπους που υπάρχουν για να είναι ασφαλής και υγιής. Μιλήστε στον έφηβο σας χωρίς να κρίνετε. Εκφράστε τα δικά σας συναισθήματα σε σχέση με το θάνατο. Δώστε του χρόνο να απομονωθεί και να σκεφτεί σε σχέση με το θέμα αυτό.

Πρέπει να επιτρέπουμε στα παιδιά να πηγαίνουν στις κηδείες;
Αυτή η απόφαση εξαρτάται από σας και το παιδί σας. Είναι απόλυτα φυσιολογικό και επιτρεπτό να αφήσετε το παιδί να λάβει μέρος σε μια τέτοιου είδους τελετή, φτάνει να το θέλει και το ίδιο. Πρώτα εξηγείστε του τι γίνεται σε μια κηδεία και μετά αφήστε το να επιλέξει μόνο του αν θα ήθελε να πάει. Τα παιδιά δεν πρέπει να προστατεύονται από την πραγματικότητα του θανάτου. Αποκλείοντας τα, ενισχύουμε το συναίσθημα της μοναξιάς και τους δίνουμε την εντύπωση πως η ιδέα του θανάτου είναι κάτι το φρικτό το οποίο δε θα μπορέσουν να αντιμετωπίσουν.
Τι θα πείτε σε ένα μικρό παιδί όσο αφορά την τελετή της κηδείας; Μπορούμε να εξηγήσουμε πως το σώμα του ατόμου που πέθανε θα βρίσκεται σε ένα μεγάλο ξύλινο κουτί, που το ονομάζουμε φέρετρο. Το άτομα δε θα μπορεί να μιλήσει, ή να δει ή να ακούσει τίποτα. Κάποια από τα άτομα στην κηδεία θα είναι πολύ λυπημένα και μπορεί να κλαίνε.

Πότε να ζητήσετε τη βοήθεια Ειδικού
Να έχετε κατά νου πως τα παιδιά μπορεί να μη δείξουν τη θλίψη τους όπως κάποιος ενήλικας θα έκανε. Ένα μικρό παιδί μπορεί να μην κλάψει, ένας έφηβος μπορεί να δείχνει εκνευρισμένος και να νιώθει πιο άνετα να μιλήσει με συνομήλικους του. Να θυμάστε πως το να μαθαίνεις να αντιμετωπίζεις τη θλίψη είναι μια διαδικασία.
Παρόλα αυτά, πρέπει να είστε σε επιφυλακή για οποιαδήποτε σημάδια που δείχνουν πως το παιδί σας μπορεί να χρειάζεται περεταίρω βοήθεια, όπως :
• Έχει σοβαρά προβλήματα ύπνου
• Εμφανίζει αποδιοργανωτική συμπεριφορά στο σχολείο.
• Να συμπεριφέρεται διαφορετικά από πριν, όπως μοναχικό εξαιρετικά ανήσυχο και λυπημένο ενώ πριν ήταν ομιλητικό και ζωηρό.