Σεξουαλική Αγωγή στη Εκπαίδευση

Το θέµα της Σεξουαλικής Αγωγής στα σχολεία δεν είναι νέο. Είναι ένα θέµα που απασχόλησε και συνεχίζει να απασχολεί όλους, νέους, γονείς και εκπαιδευτικούς τα τριάντα τελευταία χρόνια. Το 1979 ο Κυπριακός Σύνδεσµος Οικογενειακού Προγραµµατισµού διενήργησε παγκύπρια έρευνα για την εισαγωγή της Σεξουαλικής .ιαπαιδαγώγησης στα σχολεία. Η έρευνα που απευθυνόταν σε τρεις οµάδες ατόµων, στους γονείς, στους εκπαιδευτικούς και στους έφηβους. Τα αποτελέσµατα της έρευνας κατέδειξαν ότι και οι τρεις κατηγορίες ήταν στη συντριπτική τους πλειοψηφία υπέρ της ένταξης της Σεξουαλικής Αγωγής στα σχολεία. Από το 1979 µέχρι σήµερα το Υπουργείο Παιδείας κατέβαλε σπασµωδικές, θα έλεγα, προσπάθειες για εισαγωγή του µαθήµατος στα σχολεία. Το 2001 η νέα έγινε επιτροπή πρότεινε όπως το µάθηµα Σεξουαλική Αγωγή εφαρµοστεί πιλοτικά στους µαθητές της τρίτης γυµνασίου. Βρισκόµαστε στο 2007, η Κύπρος είναι πλήρως Μέλος της Ε.Ε. , και παρόλο που σύµφωνα µε τον Ευρωπαϊκό κανονισµό 1567/2003 άρθρο 2, οι έφηβοι έχουν το δικαίωµα « µιας επαρκούς πρόσβασης σε πληροφορίες, εκπαίδευση και υπηρεσίες όσον αφορά την αναπαραγωγή και σεξουαλική ζωή... » η σεξουαλική αγωγή δεν έχει θεσµοθετηθεί και δεν υπάρχει η απαραίτητη στρατηγική για την διασφάλιση και πρόσβασή της.

Αλλά τι είναι Μάθηµα Διαφυλικών σχέσεων ή Σεξουαλική Αγωγή;
Σεξουαλική Αγωγή είναι η « Η γνώση, η κατανόηση και ο έλεγχος από το άτοµο της γενετήσιας και αναπαραγωγικής λειτουργίας ». Οι γνώσεις αυτές αναφέρονται στην ανατοµία και στη λειτουργία του γεννητικού συστήµατος, στις διαφορές ανάµεσα στα δυο φύλα, στη σύλληψη και γονιµοποίηση, στην εγκυµοσύνη και ανάπτυξη του εµβρύου, στον τοκετό, στο θηλασµό, στην εµµηνόπαυση, στην αντισύλληψη και διακοπή της εγκυµοσύνης, στα διάφορα σεξουαλικά νοσήµατα (πρόληψη, θεραπεία, κλπ) στις σεξουαλικές διαταραχές, στην υγιεινή των γεννητικών οργάνων, στην αντιµετώπιση προβληµάτων ανάµεσα στα δυο φύλα κ.ά. Στην Κύπρο και στην Ελλάδα στοιχεία σεξουαλικής αγωγής διδάσκονται στους µαθητές της δευτεροβάθµιας εκπαίδευση στα πλαίσια των προγραµµάτων υγείας.

Το ερώτηµα που τίθεται µπροστά σε όλους εκπαιδευτικούς, γονείς και µαθητές είναι:
Ναι ή όχι στην εισαγωγή του µαθήµατος της Σεξουαλικής αγωγής στο οργανωµένο σχολείο; Προτού δώσουµε µια απάντηση στο πιο πάνω ερώτηµα ας δούµε τι λένε οι έρευνες στο θέµα αυτό.
Το Ινστιτούτο Αναπαραγωγής Ιατρικής Κύπρου και ο Οργανισµός Νεολαίας πραγµατοποίησαν, σε παγκύπρια βάση, έρευνα για την υγεία στις διαφυλικές σχέσεις και τη σεξουαλικότητα µεταξύ των µαθητών. Στην έρευνα πήραν µέρος 1.670 µαθητές από Β’ Γυµνασίου µέχρι Γ΄ Λυκείου. Η επιλογή των µαθητών έγινε τυχαία. 750 µαθητές και 920 µαθήτριες κλήθηκαν να απαντήσουν σε ερωτηµατολόγιο που διανεµήθηκε.

Μεταξύ των άλλων η πιο πάνω έρευνα κατέληξε στα ακόλουθα συµπεράσµατα:
- Η πλειοψηφία των µαθητών γυµνασίου και λυκείου ζητά Μάθηµα σεξουαλικής αγωγής από τη γυµνασιακή ηλικία σε συνδυασµό µε κατάλληλη ενηµέρωση και στήριξη από το σχολείο και οικογένεια.
- Την ίδια ώρα, χωρίς να έχουν ενηµέρωση γύρω από θέµατα που άπτονται της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης, τα παιδιά καταφεύγουν για καθοδήγηση σε φίλους και στους γονείς, όχι όµως όσο θα έπρεπε σε καθηγητές, γιατρούς και άλλους ειδικούς. Όπως καταδεικνύεται από τα αποτελέσµατα της έρευνας, ποσοστό 64,5% των µαθητών αποτείνονται συνήθως για καθοδήγηση σε φίλους, ενώ το 43,3% των ερωτηθέντων ζητούν ενηµέρωση από τους γονείς τους. Ποσοστό 31% προτιµούν να αναζητούν λύσεις στις απορίες τους σε βιβλία. Πάντως η σηµαντικότερη πηγή πληροφόρησης τους σε θέµατα που αφορούν σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, οι µαθητές θεωρούν τους γονείς και κατά δεύτερο λόγο το µάθηµα στο σχολείο. Ταυτόχρονα, οι πλείστοι από τους ερωτηθέντες µαθητές εξέφρασαν την άποψη ότι η σεξουαλική αγωγή πρέπει να ξεκινά από το γυµνάσιο (56,9% των αγοριών και 72,5 των κοριτσιών)

Όσον αφορά τη µορφή της σεξουαλικής αγωγής στην οικογένεια, οι µαθητές θεωρούν ότι πρέπει να γίνεται υπό µορφή ελεύθερης συζήτησης, ενώ για την αγωγή στο σχολείο πιστεύουν ότι πρέπει να γίνεται πρώτα ενηµέρωση η οποία θα συνοδεύεται µε ελεύθερη συζήτηση. Από την έρευνα καταδεικνύεται επίσης ότι οι ανήλικοι παρακολουθούν εικόνες µε σεξουαλικό περιεχόµενο από βίντεο, ψηφιακούς δίσκους, το διαδύκτιο, ζώνη ενηλίκων στην τηλεόραση, περιοδικά και φωτογραφίες. Τον περασµένο Νοέµβριο και συγκεκριµένα στις 17 Νοεµβρίου, 2006, παρουσιάστηκαν τα πορίσµατα δυο ερευνών που διεξήχθησαν µέσα στα πλαίσια Ευρωπαϊκών Προγραµµάτων από τον Κυπριακό Σύνδεσµο οικογενειακού Προγραµµατισµού.

Οι έρευνες που παρουσιάστηκαν είναι:
- Γνώσεις και στάσεις των νέων σε θέµατα σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας και δικαιωµάτων».
- Aξιολόγηση της σεξουαλικής αγωγής στην Κύπρο. Τι πληροφορίες παίρνουν οι νέοι και από πού;
Η πρώτη έρευνα έγινε από εθελοντές του Συνδέσµου µε ερωτηµατολόγια που συµπληρώθηκαν από νέους 17–24 ετών. Η δεύτερη έρευνα έγινε µε τη χρήση αναλυτικών συνεντεύξεων µε 6 αγόρια και 6 κορίτσια, ηλικίας 15-18 χρόνων από αστικές περιοχές της Κύπρου.

Τα πορίσµατα των δυο αυτών ερευνών συνοψίζονται ως εξής:
(α) Οι νέοι παίρνουν τις περισσότερες πληροφορίες για τη σεξουαλικότητα από φίλους και από τα ΜΜΕ., όµως δε θεωρούν τις πηγές αυτές έγκυρες, και θα ήθελαν να παίρνουν τέτοιες πληροφορίες από ειδικούς.
(β) Οι περισσότεροι νέοι (94%) πιστεύουν ότι το σχολείο έχει ευθύνη για τη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των µαθητών, και ότι αυτό δεν γίνεται επαρκώς, ούτε µε τον κατάλληλο τρόπο. Από τους ερωτηθέντες, 52 % πιστεύουν ότι η σεξουαλική αγωγή πρέπει να ξεκινά στο γυµνάσιο – λύκειο και 38% στο δηµοτικό. Το µάθηµα της σεξουαλικής αγωγής διδάσκεται κυρίως, στο µάθηµα της βιολογίας ή της οικιακής οικονοµίας και βρίσκουν ότι ο τρόπος µε τον οποίο γίνεται είναι ανιαρός, στεγνός, και εκτός θέµατος µε αποτέλεσµα τα απαραίτητα µηνύµατα να µη µεταφέρονται.
(γ) Υπάρχει άγνοια για τα σεξουαλικά µεταδιδόµενα νοσήµατα, τον τρόπο µετάδοσης τους, και τους τρόπους προστασίας από αυτά. Επίσης, οι νέοι πιστεύουν ότι τα ΣΜΝ δεν τους αφορούν.
(δ) Οι γνώσεις για τις µεθόδους αντισύλληψης και τη σωστή χρήση τους είναι πολύ περιορισµένες.
(ε) Υπάρχει σύγχυση ανάµεσα στους νέους για αµφιλεγόµενα θέµατα όπως, η αντισύλληψη, η έκτρωση και η οµοφυλοφιλία, µε εµφανή στοιχεία προκατάληψης σε πολλές από τις απαντήσεις των νέων.
(στ) .Διαφάνηκε έντονα η ανάγκη των νέων για πληροφόρηση και προβληµατισµό γύρω από θέµατα εξουαλικότητας.

Αποτελέσµατα:

Σχεδόν οµόφωνα (94%) οι νέοι πιστεύουν ότι το Σχολείο οφείλει να έχει ενεργό ρόλο στη σεξουαλική διαπαιδαγώγηση των νέων. Από τους ερωτηθέντες, 52% πιστεύουν ό, τι η σεξουαλική αγωγή πρέπει να ξεκινά στο γυµνάσιο – λύκειο και 38% στο δηµοτικό.Τα Συµπεράσµατα που εξάγονται και από τις δυο έρευνες είναι ότι:
- Η εφαρµογή προγραµµάτων σεξουαλικής αγωγής στα σχολεία σύµφωνα µε τις ανάγκες των νέων και της σύγχρονης µεταβαλλόµενης Κυπριακής κοινωνίας , είναι µια πραγµατική ανάγκη.
- Τα προγράµµατα αυτά πρέπει να καταρτιστούν από ειδικούς και να εφαρµοστούν από κατάλληλα εκπαιδευµένα άτοµα για να ανταποκριθούν στις ανάγκες των νέων για έγκυρη πληροφόρηση.
- Οι νέοι χρειάζονται περισσότερη πληροφόρηση, προβληµατισµό και συζήτηση γύρω από ευαίσθητα θέµατα για τα οποία οι απόψεις τείνουν να ποικίλουν, οι σχέσεις των δυο φύλων και οι προγαµιαίες σχέσεις.
- Επείγει να ενθαρρυνθούν πρωτοβουλίες που να στοχεύουν στη µείωση της προκατάληψης και την προώθηση του σεβασµού προς τη διαφορετικότητα. Η ΟΥΝΕΣΚΟ έχει ευαισθητοποιηθεί στο θέµα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης και των διαφυλικών σχέσεων. Στα πλαίσια αυτά έχει καθορίσει κάποιες κατευθυντήριες γραµµές όπως:.
- Οι νέοι έχουν κάθε δικαίωµα να ενηµερώνονται σωστά, έτσι ώστε να µπορούν να προστατεύουν τον εαυτό τους σε περιπτώσεις:
- Βίας
- Παρενόχλησης
- Άκαιρης εγκυµοσύνης
- Προστασία από τη µετάδοση σεξουαλικά µεταδιδοµένων νοσηµάτων όπως το HIV/AIDS
- Η ενηµέρωση είναι απαραίτητη για να λειτουργεί σαν βάση πάνω στην οποία οι νέοι άνθρωποι θα στηριχτούν για να αναπτύξουν υπεύθυνους τρόπους συµπεριφοράς και τρόπους σκέψης για τα θέµατα γύρω από τη εξουαλικότητα τους αλλά και τη σεξουαλική τους ζωή. Στα πλαίσια του µαθήµατος οι νέοι πρέπει να ενηµερώνονται για θέµατα όπως: Σεξουαλική ανάπτυξη, Αναπαραγωγή, Αντισύλληψη, Διαπροσωπικές σχέσεις.

Πόσο επωφελούνται οι νέοι από το µάθηµα της Σεξουαλικής αγωγής;
Η βιβλιογραφία αναφέρει ότι η διδασκαλία του µαθήµατος στα σχολεία δεν αυξάνει τη σεξουαλική δραστηριότητα στις ηλικίες 10 -12 χρόνων και ότι έχει θετικά αποτελέσµατα στη µείωση των εγκυµοσύνων σε άτοµα της εφηβικής ηλικίας. Τι γίνεται όµως σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες:
(α) Στη Μεγάλη Βρετανία.
Σε επίσηµη έρευνα ανάµεσα σε 19.000 ενήλικες, βρέθηκε ότι άτοµα που ενηµερώθηκαν γύρω από θέµατα σεξουαλικής αγωγής στο σχολείο είχαν χαµηλότερο ποσοστό σεξουαλικής δραστηριότητας σε ηλικίες κάτω των 16 χρόνων παρά άτοµα τα οποία ενηµερώνονταν από τα διάφορα µέσα πληροφόρησης.
(β) Η εµπειρία της Γαλλίας.
1999: Στη Γαλλία µε 10.000 ανεπιθύµητες εγκυµοσύνες το χρόνο από τις οποίες οι µισές κατέληγαν σε έκτρωση. 2000 : Ενισχύεται το µάθηµα των διαφυλικών σχέσεων και φτάνει τις 40 διδακτικές περιόδους ανά ακαδηµαϊκό έτος. Επίσης γίνεται παράλληλη εκστρατεία µε τη βοήθεια των Μ.Μ.Ε.
(γ) Η εµπειρία της Ολλανδίας
Διδασκαλία του µαθήµατος των .ιαφυλικών σχέσεων σαν µάθηµα κοινού κορµού ακόµα και στο δηµοτικό. Η Ολλανδική κυβέρνηση δέχεται καθαρά ότι εκπαίδευση είναι η καλύτερη από την άρνηση της πραγµατικότητας
Τι πέτυχαν οι Ολλανδοί:
- Έχουν τώρα το χαµηλότερο ποσοστό ανήλικων µητέρων σε όλη την Ευρώπη.
- Παρόλο που τα παιδιά διδάσκονται το θέµα από το .ηµοτικό, η σεξουαλική τους συµπεριφορά δεν συγκρίνεται δυσµενέστερα από ότι των συνοµήλικων τους στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Τα συµπεράσµατα λοιπόν από όλες τις πρόσφατες έρευνες καθώς και η εµπειρία των άλλων Ευρωπαϊκών χωρών συνηγορούν υπέρ της Σεξουαλικής Αγωγής.

Σεξουαλική αγωγή, ναι, λοιπόν, αλλά πώς;
Πολλοί γονείς και εκπαιδευτικοί, φοβούνται ότι τα προγράµµατα σεξουαλικής αγωγής στα σχολεία, πιθανόν να ενθαρρύνουν, αντί να αποτρέπουν, την πρόωρη έναρξη των σεξουαλικών δραστηριοτήτων. Μια πρόσφατη έρευνα όπως ασφαλώς και άλλες ανάλογες που έγιναν παλαιότερα, δεν συνηγορούν µε αυτή την άποψη. Αντίθετα τα ερευνητικά δεδοµένα συγκλίνουν στο ότι η πληροφόρηση όταν γίνεται µε το σωστό τρόπο, µειώνει τη συχνότητα του σεξ στην εφηβική ηλικία αποµακρύνοντας έτσι µετά άλλων κινδύνων, τη µετάδοση µολύνσεων λόγω σεξ και την εγκυµοσύνη. Η έναρξη των σεξουαλικών δραστηριοτήτων νωρίς στη ζωή, στην εφηβική ή παιδική ηλικία, συνοδεύεται από σοβαρούς κινδύνους. Μεταξύ των άλλων οι µολύνσεις που µεταδίδονται λόγω σεξ και η εγκυµοσύνη στην εφηβική ηλικία. Η πληροφόρηση και η ορθή σεξουαλική αγωγή των εφήβων µε ιδιαίτερη έµφαση στην αποφυγή και πρόληψη ασθενειών, είναι σε θέση να καθυστερούν την έναρξη σεξουαλικών δραστηριοτήτων γεγονός που συνοδεύεται από σηµαντικά ωφελήµατα για τη σωµατική και ψυχική του υγεία. (Impact of an adolescent sex education program that was implemented by academic medical center, American Journal of Obstetrics and Gynecology, 2006; 195 (1): 78-84, Ιούλιος, 2006).

Μια πρόσφατη έρευνα που έγινε στην Αµερική
Μια ενδιαφέρουσα έρευνα από το πανεπιστήµιο του Τέξας, εξέτασε τις αλλαγές στις γνώσεις, προσεγγίσεις και συµπεριφορές των εφήβων πριν και µετά από ένα πρόγραµµα σεξουαλικής αγωγής το ποίο διενεργήθηκε από γιατρούς και επιστήµονες ακαδηµαϊκού κέντρου. Έλαβαν µέρος 26 125 µαθητές σχολείων µέσης εκπαίδευσης. Αρχικά συµπλήρωσαν ερωτηµατολόγιο σχετικά µε τις γνώσεις και τις σκέψεις τους σχετικά µε το σεξ. Συµµετείχαν σε πρόγραµµα σεξουαλικής αγωγής διάρκειας 2 εβδοµάδων που έγινε από γιατρούς και άλλους επιστήµονες ακαδηµαϊκού ιατρικού κέντρου. Το πρόγραµµα διαφώτισης προς τους έφηβους έγινε µετά από παράκληση των γονιών και των εκπαιδευτικών τους. Το ζητούµενο ήταν να επιτευχθεί διαµέσου του προγράµµατος σεξουαλικής αγωγής, η αναβολή έναρξης της σεξουαλικής δραστηριότητας των εφήβων έτσι ώστε να αποφευχθούν οι δυσάρεστες επιπλοκές που µπορεί να υπάρξουν λόγω του εφηβικού σεξ. Στο πρόγραµµα σεξουαλικής αγωγής και πληροφόρησης, δόθηκε ιδιαίτερη σηµασία στα πλεονεκτήµατα της αναβολής και στις συνέπειες του εφηβικού σεξ.

Παράλληλα όµως δινόταν έµφαση στην καλλιέργεια του χαρακτήρα, στην απόκτηση νέων δεξιοτήτων της προσωπικότητας και στις ικανότητες έκφρασης άρνησης. Μετά από το πρόγραµµα σεξουαλικής αγωγής, οι 24 550 από τους έφηβους που είχαν αρχικά λάβει µέρος , συµπλήρωσαν νέο σχετικό ερωτηµατολόγιο.

Τα ευρήµατα είναι ιδιαίτερα διαφωτιστικά:
- Μαθητές όλων των τάξεων, βρέθηκαν να έχουν βελτίωση όσον αφορά στις γνώσεις τους σχετικά µε τη σεξουαλική ζωή.
- Πριν από το πρόγραµµα σεξουαλικής αγωγής, 84% των µαθητών δήλωναν ότι θα περίµενα µετά τον τερµατισµό της φοίτησης τους στο δευτεροβάθµιο σχολείο για να κάνουν σεξ. Μετά το πρόγραµµα, το ποσοστό αυτό ανήλθε στο 87%.
- Το ποσοστό των εφήβων που δήλωναν πριν το πρόγραµµα ότι θα περίµεναν το γάµο για να αρχίσουν να κάνουν σεξ, ανερχόταν στο 60%. Μετά το πρόγραµµα το ποσοστό που δήλωναν ότι ήθελαν να µείνουν παρθένοι µέχρι το γάµο, ανήλθε στο 71%.
- Άλλοι παράγοντες που βρέθηκαν να συσχετίζονται µε την καθυστέρηση έναρξης των σεξουαλικών δραστηριοτήτων στους έφηβους, ήταν η συµµετοχή σε θρησκευτικές δραστηριότητες και η παρακολούθηση τηλεόρασης για 2 ώρες ή λιγότερο τη νύχτα των ηµερών που είχαν σχολείο. Επίσης τα παιδιά των οποίων οι βιολογικοί γονείς ήσαν ακόµη παντρεµένοι, είχαν περισσότερες πιθανότητες να δηλώσουν ότι θα ανέµεναν προτού αρχίσουν τη σεξουαλική τους ζωή.
- Οι µαθητές µε χαµηλούς βαθµούς, δήλωναν σε χαµηλότερο ποσοστό ότι είχαν περισσότερες πιθανότητες να έχουν σεξ όποτε το επιθυµούσαν. Αυτοί οι µαθητές είχαν χαµηλότερη επίδοση όσον αφορά στις γνώσεις τους µετά από το πρόγραµµα σεξουαλικής αγωγής
- Βλέπουµε λοιπόν ότι ένα πρόγραµµα σεξουαλικής αγωγής που διενεργείται από κατάλληλους, εξειδικευµένους επαγγελµατίες, έχει τη δυνατότητα να αυξάνει τις γνώσεις των εφήβων για το σεξ και να βελτιώσει τις πιθανότητες αποφυγής του σεξ κατά την εφηβική ηλικία,
- Στην έρευνα που σας παρουσιάζουµε, παρατηρούµε µε ενδιαφέρον τη σηµαντική αύξηση των εφήβων που δηλώνουν µετά το πρόγραµµα σεξουαλικής αγωγής, ότι θα αναµένουν το γάµο για να αρχίσουν το σεξ.
- Πολλοί γονείς και εκπαιδευτικοί, φοβούνται ότι τα προγράµµατα σεξουαλικής αγωγής στα σχολεία, πιθανόν να ενθαρρύνουν αντί να αποτρέπουν την πρόωρη έναρξη των σεξουαλικών δραστηριοτήτων.
- Η έρευνα αυτή όπως και άλλες ανάλογες που έγιναν παλαιότερα, δεν συνηγορούν µε αυτή την άποψη. Αντίθετα τα ερευνητικά δεδοµένα συγκλίνουν στο ότι η πληροφόρηση όταν γίνεται µε το σωστό τρόπο, µειώνει τη συχνότητα του σεξ στην εφηβική ηλικία αποµακρύνοντας έτσι µεταξύ άλλων κινδύνων, τη µετάδοση µολύνσεων λόγω σεξ και την εγκυµοσύνη.

Ο Κυπριακός Σύνδεσµος Οικογενειακού Προγραµµατισµού πιστεύει ότι:
- Η σεξουαλική αγωγή πρέπει να θεσµοθετηθεί και να εφαρµοστεί σε όλες τις βαθµίδες της εκπαίδευσης.
- Οι εκπαιδευτικοί, οι γονείς και άλλοι επαγγελµατίες πρέπει να τύχουν της κατάλληλης εκπαίδευσης.
- Η πολιτεία αλλά και η κοινότητα έχει υποχρέωση να ανταποκριθεί στις ανάγκες των νέων, µε ευαισθησία και κατανόηση και να προσφέρει υψηλής ποιότητα συµβουλευτικής και κλινικές υπηρεσίες στον τοµέα της σεξουαλικότητας. Η σεξουαλική λειτουργία είναι από τις βασικότερες της αναπαραγωγής του είδους, αλλά και της κοινωνικής αναπαραγωγής και για αυτό το λόγο ένα από τα µεγάλα κοινωνικά ζητήµατα.
Παρόλο το αυξηµένο ενδιαφέρον των γονιών για τη σεξουαλική ωρίµανση και τη σεξουαλική συµπεριφορά των παιδιών τους, ο ανοικτός και ειλικρινής διάλογος µεταξύ τους και ακόµη περισσότερο η ψύχραιµη και κοινή αντιµετώπιση δύσκολων καταστάσεων δεν είναι κανόνας.

Για τους νέους
- Μάθετε το σώµα σας και µελετήσετε τη βιολογική πλευρά της ανθρώπινης σεξουαλικότητας, τις λειτουργίες και την υγιεινή της.
- Ανακαλύψετε το σώµα σας
- Αν οι γονείς και οι δάσκαλοι σας καταπιέζουν µε υποψίες, φόβους και ενοχές, προσπαθήστε να κατανοήσετε τα κοινωνικά αίτια αυτών των πρακτικών.
- Αποκαταστήσετε µαζί τους ένα κατά το δυνατό νηφάλιο και ειλικρινή διάλογο πάνω σ’ αυτό τα θέµατα και αποφύγετε τις βιαστικές και καµιά φορά καταστροφικές για την προσωπική σας ζωή επιλογές.
- Προφυλακτείτε και προφυλάξετε το σύντροφό ή τη σύντροφό σας από ανεπιθύµητες συνέπειες.

Για τους γονείς
- Μην ενοχοποιείτε τα παιδιά σας.
- Οι απαγορεύσεις , οι τιµωρίες και η διαρκής υποψία µόνο αρνητικά αποτελέσµατα µπορούν να φέρουν.
- Μη λετε άλλα στα αγόρια και άλλα στα κορίτσια σας, µη γίνεστε συνένοχοι στην κοινωνική υποκρισία, για την οποία συχνά και όχι άδικα µας κατηγορούν οι νέοι.
- Αποκαταστήσετε έναν ανοικτό και ειλικρινή διάλογο µε τα παιδιά σας, που θα τα βοηθήσετε να γνωρίσουν και να ελέγξουν τις επιθυµίες τους.
- Εάν αποκατασταθεί ένα κλίµα αµοιβαίας εµπιστοσύνης και ειλικρίνειας, ανάµεσα γονείς, δασκάλους και νέους, η συνερεύνηση της ανθρώπινης σεξουαλικότητας δε θα είναι χωρίς οφέλη για όλους τους συνοµιλητές.