Αντίσταση στη Ινσουλίνη

Η αντίσταση στην ινσουλίνη είναι ένας μηχανισμός που αναπτύχθηκε στον άνθρωπο πριν από εκατοντάδες χρόνια, με σκοπό την επιβίωσή του σε περιόδους πείνας. Με το μηχανισμό αυτό ο οργανισμός έχει τη δυνατότητα να κατευθύνει την ενέργεια που προσλαμβάνεται με την τροφή σε συγκεκριμένες λειτουργίες του, να αποθηκεύει ενέργεια στο σώμα, να προστατεύει τη λειτουργία του εγκεφάλου και την αναπαραγωγική διαδικασία και να ωθεί το σώμα να ολοκληρώσει γρήγορα την αύξησή του μέχρι την ενηλικίωση. Σήμερα, στις κοινωνίες αφθονίας στις οποίες ζούμε, είναι μια ανεπιθύμητη κατάσταση.

Τι είναι η ινσουλίνη;

Η ινσουλίνη είναι μια ορμόνη που φυσιολογικά παράγεται από το πάγκρεας. Είναι υπεύθυνη για τη μεταφορά της γλυκόζης από το αίμα μέσα στα κύτταρα του σώματος. Η γλυκόζη αποτελεί τη βασική πηγή ενέργειας του ανθρώπινου οργανισμού. Είναι το πιο απλό είδος υδατάνθρακα, ή αλλιώς ένας μονοσακχαρίτης, η οποία βρίσκεται κατά κύριο λόγο στα φρούτα, στο μέλι και τη ζάχαρη, στα λαχανικά, στα γαλακτοκομικά αλλά και σε αμυλούχα τρόφιμα (ψωμί, ρύζι, πατάτα και ζυμαρικά). Εφόσον εισέλθει η γλυκόζη στον οργανισμό μέσω της τροφής, απορροφάται στο λεπτό έντερο και μέσω της κυκλοφορίας του αίματος μεταφέρεται στα όργανα του σώματος. Έπειτα, είτε χρησιμοποιείται άμεσα από τα κύτταρα είτε αποθηκεύεται με τη μορφή γλυκογόνου στο ήπαρ και στους μύες. Όταν η γλυκόζη εισέλθει στα κύτταρα, μειώνονται τα επίπεδα της στο αίμα και αυτό δίνει το σήμα στο πάγκρεας να σταματήσει την παραγωγή ινσουλίνης. Επιπλέον, ο ανθρώπινος οργανισμός έχει τη δυνατότητα να συνθέσει μόνος του μόρια γλυκόζης χρησιμοποιώντας ως πρώτες ύλες τις πρωτεΐνες και το λίπος, μία διαδικασία που ονομάζεται γλυκονεογένεση.

Η ινσουλίνη ελέγχει την ποσότητα της γλυκόζης στο αίμα μετακινώντας την μέσα στα κύτταρα. Χωρίς ινσουλίνη η γλυκόζη δεν μπορεί να μπει μέσα στα κύτταρα και συγκεντρώνεται στο αίμα.

Τι σημαίνει ο όρος αντίσταση στην ινσουλίνη;

Η αντίσταση στην ινσουλίνη είναι η κατάσταση κατά την οποία τα κύτταρα των μυών, του λίπους και του ήπατος δεν ανταποκρίνονται επαρκώς στην ινσουλίνη και γι’ αυτό γίνεται δύσκολο για τη γλυκόζη να μπει στα κύτταρα του σώματος. Αυτά δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν ικανοποιητικά τη γλυκόζη για τη λειτουργία τους. Όταν συμβαίνει αυτό, τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα ανεβαίνουν σε ψηλότερα από τα φυσιολογικά (αλλά όχι σε επίπεδα διαβήτη). Για να το αντισταθμίσει αυτό, το πάγκρεας συνθέτει και εκκρίνει περισσότερη ινσουλίνη με αποτέλεσμα την υπερινσουλιναιμία.

Ποιες είναι οι συνέπειες της αντίστασης στην ινσουλίνη;

Καθώς η αντίσταση στην ινσουλίνη εξελίσσεται το σώμα ανταποκρίνεται με περαιτέρω αύξηση της παραγωγής ινσουλίνης από το πάγκρεας. Για χρόνια τα β-κύτταρα του παγκρέατος εργάζονται συνεχώς μέχρι το σημείο στο οποίο φτάνουν στα όρια αντοχής τους και δεν μπορούν πλέον να κρατήσουν την παραγωγή ινσουλίνης επαρκή για τις ανάγκες του σώματος. Τότε η γλυκόζη στο αίμα αυξάνεται (υπεργλυκαιμία) και οδηγεί σε μια κατάσταση που ονομάζεται διαταραγμένη ανοχή στη γλυκόζη (προδιαβητικό στάδιο) ή σε Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου 2.  Επιπλέον, μπορεί να παρουσιαστεί λιπώδης διήθηση του ήπατος (non-alcoholic fatty liver disease) που οδηγεί σε βλάβη του ήπατος και σε καρδιακή νόσο.

Η αντίσταση στην ινσουλίνη είναι το κύριο χαρακτηριστικό του Μεταβολικού Συνδρόμου, μιας κατάστασης που συνδυάζει αυξημένο λίπος στη μέση, αντίσταση στην ινσουλίνη, αύξηση της πιθανότητας για καρδιαγγειακό νόσημα, εγκεφαλικό επεισόδιο και Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου 2.

Τα χαρακτηριστικά του Μεταβολικού Συνδρόμου περιλαμβάνουν:

• Υψηλά επίπεδα γλυκόζης αίματος
• Αυξημένα τριγλυκερίδια
• Χαμηλά επίπεδα χοληστερόλης HDL (high-density lipoprotein)
• Αυξημένη αρτηριακή πίεση

Η αντίσταση στην ινσουλίνη συνδέεται επιπλέον με αύξηση του σωματικού βάρους (που με τη σειρά του επιδεινώνει την αντίσταση στην ινσουλίνη) και με το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών.

Σε ποια άτομα εμφανίζεται η αντίσταση στην ινσουλίνη – αίτια και παράγοντες κινδύνου

Η αντίσταση στην ινσουλίνη μπορεί να συμβεί σε οποιοδήποτε άτομο, και μπορεί να είναι παροδική ή χρόνια. Οι κυριότεροι παράγοντες που φαίνεται να οδηγούν σε αντίσταση στην ινσουλίνη περιγράφονται παρακάτω, εκ των οποίων οι δύο σημαντικότεροι είναι το αυξημένο σωματικό λίπος και η αποχή από τη φυσική άσκηση.

• Αυξημένο λίπος σώματος: Η παχυσαρκία, και ειδικότερα η παρουσία αυξημένου κοιλιακού λίπους, είναι μια από τις κύριες αιτίες της αντίστασης στην ινσουλίνη. Μελέτες έχουν δείξει ότι το κοιλιακό λίπος παράγει ορμόνες που συμβάλλουν σε χρόνια φλεγμονή, η οποία φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο στην αντίσταση στην ινσουλίνη.

• Αποχή από φυσική άσκηση: Η φυσική άσκηση κάνει το σώμα (και ειδικότερα το μυϊκό σύστημα) πιο ευαίσθητο στην ινσουλίνη. Επιπλέον, αυξάνει τη μυϊκή μάζα, η οποία χρησιμοποιεί περισσότερη γλυκόζη. Η αποχή από την άσκηση και η καθιστική ζωή έχουν ακριβώς τα αντίθετα αποτελέσματα. Επιπλέον, οδηγεί σε αύξηση του σωματικού βάρους.
• Διατροφή: Η διατροφή που είναι πλούσια σε υδατάνθρακες και κορεσμένα λιπαρά οδηγεί σε ψηλά επίπεδα γλυκόζης. Αυτό αναγκάζει το πάγκρεας να παράγει μεγάλες ποσότητες ινσουλίνης και σε βάθος χρόνου οδηγεί σε αντίσταση στην ινσουλίνη και σε παχυσαρκία.
• Φάρμακα: στεροειδή, κάποια αντιυπερτασικά, κάποια αντιψυχωσικά φάρμακα.
• Το στρες: συνδυάζεται με παραγωγή ορμονών που μειώνουν την ευαισθησία στην ινσουλίνη.
• Ορμονικές διαταραχές: Υψηλή κορτιζόλη (σύνδρομο Cushing), υψηλή αυξητική ορμόνη, υποθυρεοειδισμός.
• Οικογενής προδιάθεση: είναι συνηθισμένο να υπάρχουν πολλά άτομα σε μια οικογένεια με αντίσταση στην ινσουλίνη ή Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου 2.
• Φυλετική προδιάθεση: κάποιες φυλές (πχ Ινδικής, Κινέζικής, Ισπανικής καταγωγής) έχουν συχνότερη εμφάνιση αντίστασης στην ινσουλίνη ή Σακχαρώδους Διαβήτη τύπου 2.
• Γενετικά σύνδρομα και άλλες σπάνιες παθήσεις.

Πώς θα εντοπισθεί η αντίσταση στην ινσουλίνη;

Η αντίσταση στην ινσουλίνη γενικώς δεν εμφανίζεται με οποιαδήποτε συμπτώματα, εφόσον το πάγκρεας παράγει ποσότητες ινσουλίνης ικανές να κρατήσουν τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα φυσιολογικά. Όμως με την πάροδο του χρόνου, εάν δεν είναι πλέον ικανό γι’ αυτό, η διαταραγμένη ανοχή στη γλυκόζη πιθανώς θα οδηγήσει σε συμπτώματα, όπως η αυξημένη δίψα, η συχνουρία, αυξημένο αίσθημα πείνας, πονοκεφάλους. Ακόμα και τότε όμως 90% των ατόμων σε αυτό το στάδιο δεν έχουν καθόλου συμπτώματα.

Συγκεκριμένα σημεία που μπορεί να δείχνουν ότι ένα άτομο έχει αναπτύξει αντίσταση στην ινσουλίνη είναι:

• Παχυσαρκία
• Αυξημένη περίμετρος μέσης
• Μελανίζουσα ακάνθωση: σκουρόχρωμες περιοχές του δέρματος στον αυχένα (συνήθως), στους αγκώνες, στα γόνατα, στις μασχάλες.
• Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών: κατάσταση στην οποία τα κορίτσια μπορεί να έχουν διαταραχές της περιόδου (ακανόνιστη περίοδος, αμηνόρροια), σημεία υπερανδρογοναιμίας στο σώμα (πχ υπερτρίχωση) ή στις αιματολογικές εξετάσεις και συγκεκριμένα ευρήματα στο υπερηχογράφημα μήτρας-ωοθηκών.

Διάγνωση

Ο γιατρός μπορεί να σκεφτεί την αντίσταση στην ινσουλίνη σε ένα άτομο με αυξημένο βάρος, μελανίζουσα ακάνθωση ή με οικογενειακό ιστορικό σακχαρώδους διαβήτη. ΔΕΝ ΥΠΑΡΧΕΙ συγκεκριμένη εξέταση που γίνεται στην καθημερινή κλινική πράξη για τη διάγνωση της αντίστασης στην ινσουλίνη που να έχει την απαραίτητη αξιοπιστία. Σε αυτό το θέμα πρέπει να είναι όλοι προσεκτικοί (επαγγελματίες υγείας, γονείς) διότι μπορεί να δοθεί λανθασμένα η εντύπωση ότι υπάρχει πρόβλημα υγείας.

Κατά την επίσκεψη στο ιατρείο θα γίνει εκτίμηση του σωματικού βάρους και του Δείκτη Μάζας Σώματος, μέτρηση της περιμέτρου μέσης και μέτρηση της αρτηριακής πίεσης. Ο ιατρός προχωρά σε εργαστηριακό έλεγχο για τη διάγνωση της διαταραγμένης ανοχής στη γλυκόζη (προδιαβητικό στάδιο) και για τον Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου 2

1. Γλυκόζη πλάσματος νηστείας 

Επίπεδα 100-125mg/dL υποδεικνύει διαταραγμένη ανοχή στη γλυκόζη.

Επίπεδα ³126mg/dL υποδεικνύει Σακχαρώδη Διαβήτη.

2. Δοκιμασία ανοχής στη γλυκόζη από του στόματος (καμπύλη γλυκόζης): Η από του στόματος δοκιμασία ανοχής στη γλυκόζη (Oral Glucose Tolerance Test