Ιδιοπαθείς φλεγμονώδεις νόσοι του εντέρου (ελκώδης κολίτιδα, νόσος Crohn)

Με τον όρο φλεγμονώδης νόσος του εντέρου περιγράφεται η ελκώδης κολίτιδα, η νόσος Crohn και η κολίτιδα ακαθόριστου τύπου η οποία περιλαμβάνει χαρακτηριστικά και από τις δύο νόσους. Ο όρος ιδιοπαθής χρησιμοποιείται επειδή ή ακριβής αιτία είναι άγνωστη.

Η ελκώδης κολίτιδα είναι νόσος που προκαλεί χρόνια φλεγμονή μόνο στο παχύ έντερο ενώ η νόσος Crohn μπορεί να εντοπιστεί σε ολόκληρο το πεπτικό σύστημα, από το στόμα έως τον πρωκτό.

H ελκώδης κολίτιδα  και η νόσος Crohn, παρουσιάζουν κοινά σημεία γι’ αυτό θα μπορούσαμε να τις θεωρήσουμε ως δύο αποχρώσεις της ίδιας κατηγορίας. Παρόλα αυτά είναι σημαντικό να ξέρουμε ότι έχουν και ορισμένες διαφορές.

Ποια είναι η συχνότητα της ελκώδους κολίτιδας και ποια της νόσου της νόσου Crohn;

Αν και η συχνότητα της νόσου Crohn έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια ειδικότερα στη Βορειοδυτική Ευρώπη, παραμένει στη δεύτερη θέση με 4 περιστατικά /100 000 πληθυσμού ετησίως. Η συχνότητα της ελκώδους κολίτιδας υπολογίζεται στα 15 περιστατικά /100 000 πληθυσμού ετησίως.

Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της ελκώδους κολίτιδας και ποια της νόσου Crohn;

Όπως ήδη αναφέρθηκε, η φλεγμονή (αντίδραση του οργανισμού μας όταν έρχεται σε επαφή με βλαπτικούς παράγοντες, με σκοπό να διορθώσει τη βλάβη) στην ελκώδη κολίτιδα  περιορίζεται αποκλειστικά στο βλεννογόνο (εσωτερικό στρώμα – χιτώνας ) του παχέος εντέρου και ποτέ στο ανώτερο πεπτικό σύστημα (δηλαδή στόμα, φάρυγγας, οισοφάγος, στομάχι). Στην ελκώδη κολίτιδα, η φλεγμονή στους μισούς περίπου αρρώστους εντοπίζεται στο ορθοσιγμοειδές (χαμηλότερο τμήμα του παχέος εντέρου), ενώ στο 20%  των ασθενών η φλεγμονή καταλαμβάνει ολόκληρο το παχύ έντερο.

Σε αντίθεση με την ελκώδη κολίτιδα, η νόσος Crohn είναι δυνατό να προσβάλει οποιοδήποτε τμήμα του γαστρεντερικού συστήματος, από το στόμα μέχρι και τον πρωκτό. Οι τρεις κύριες θέσεις εντοπίσεως της νόσου αφορούν το λεπτό έντερο (30%), το λεπτό και το παχύ έντερο συγχρόνως (30-40%) και τέλος, το παχύ έντερο μόνο (20-30%). 

Οι φλεγμονώδεις αλλοιώσεις στη νόσο Crohn είναι διατοιχωματικές, δηλαδή προσβάλλουν όλα τα στρώματα του εντέρου και όχι μόνο το εσωτερικό στρώμα όπως συμβαίνει στην ελκώδη κολίτιδα.

Ένα άλλο σημαντικό χαρακτηριστικό της νόσου Crohn είναι τα φυσιολογικά τμήματα που υπάρχουν μεταξύ των προσβεβλημένων περιοχών του εντέρου σε αντίθεση με την ελκώδη κολίτιδα όπου οι βλάβες είναι συνεχείς και διάχυτες.

Ένα κοινό χαρακτηριστικό της ελκώδους κολίτιδας και της νόσου Crohn είναι ότι παρουσιάζουν περιόδους υφέσεων και εξάρσεων. Υπάρχουν δηλαδή περίοδοι όπου τα παιδιά δεν παρουσιάζουν κανένα σύμπτωμα (περίοδος ύφεσης) και περίοδοι όπου τα παιδιά πάσχουν (περίοδος έξαρσης).

Επίσης τόσο η ελκώδης κολίτιδα, όσο και η νόσος Crohn μπορούν να προκαλέσουν συμπτώματα από άλλα συστήματα εκτός από το γαστρεντερικό όπως τα μάτια, το δέρμα κ.λπ. τα οποία μάλιστα μπορεί να εμφανιστούν πριν τα γαστρεντερικά συμπτώματα.

Τι είναι αυτό που προκαλεί την ελκώδη κολίτιδα και τη νόσο Crohn;

Δυστυχώς, η ακριβής αιτία δεν έχει ακόμα εξακριβωθεί.

Η θεωρία που επικρατεί μέχρι στιγμής, είναι ότι η χρόνια φλεγμονή συνδέεται με μια πολύπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ γενετικής προδιάθεσης και άλλων παραγόντων του περιβάλλοντος.

Περίπου το 10-25%  των ατόμων με φλεγμονώδη νόσο του εντέρου, έχουν συγγενή πρώτου βαθμού είτε με νόσο Crohn είτε με ελκώδη κολίτιδα .

Άλλοι παράγοντες που θα μπορούσαν να αποτελέσουν προδιάθεση είναι:

• Το φύλο. Σε γενικές γραμμές, υπάρχει μια μικρή επικράτηση των κοριτσιών στη νόσο του Crohn, γεγονός που υποδηλώνει πιθανή συσχέτιση με ορμονικούς παράγοντες. Αντιθέτως, μπορεί να υπάρχει μια μικρή κυριαρχία των αγοριών στην ελκώδη κολίτιδα.
• Η αλλεργία στην πρωτεΐνη αγελαδινού γάλακτος κατά τη βρεφική ηλικία έχει συσχετισθεί με φλεγμονώδη νόσο του εντέρου, ιδιαίτερα με την ελκώδη κολίτιδα.
• Αυξημένη διατροφική πρόσληψη ζωικού λίπους, πολυακόρεστων λιπαρών οξέων και επεξεργασμένης ζάχαρης έχουν συσχετιστεί με αυξημένη συχνότητα ελκώδους κολίτιδας και νόσου Crohn.

Αντιθέτως, η υψηλότερη πρόσληψη ωμέγα-3 λιπαρών οξέων (σολομός, τόνος, σκουμπρί, σαρδέλες)  και η μακροχρόνια πρόσληψη φυτικών ινών, ιδιαίτερα από φρούτα,  έχουν συσχετιστεί με μείωση του κινδύνου της νόσου του Crohn.

Επίσης, πιθανό ο θηλασμός να αποτελεί προστατευτικό παράγοντα αφού διεγείρει την ανάπτυξη και ωρίμανση του γαστρεντερικού βλεννογόνου.

Ποια συμπτώματα προκαλεί η ελκώδης κολίτιδα;

Η βαρύτητα της ελκώδους κολίτιδας ποικίλει. Η έναρξη της νόσου μπορεί να είναι ήπια με σταδιακή επιδείνωση των συμπτωμάτων για αρκετές εβδομάδες ή να είναι κεραυνοβόλος και να απαιτεί επείγουσα αντιμετώπιση. Τα κυριότερα συμπτώματα είναι:

• Διάρροιες με αίμα και βλέννα (ήπιες κενώσεις έως και συνεχής αιμορραγία)
• Δυσκοιλιότητα συνοδευόμενη από συχνή απόρριψη αίματος και βλέννας.
• Κοιλιακό άλγος
• Τεινεσμός (επώδυνη και επείγουσα ανάγκη προς αφόδευση)
• Ανορεξία
• Πυρετός
• Σιδηροπενική αναιμία
• Απώλεια βάρους

Ποια συμπτώματα προκαλεί η νόσος Crohn;

Oι κλινικές εκδηλώσεις της νόσου Crohn εξαρτώνται κυρίως από την εντόπιση και την έκταση της νόσου.

Τα κυριότερα συμπτώματα είναι τα πιο κάτω:

• Κοιλιακό άλγος
• Χρόνια διάρροια - Σε προσβολή του παχέος εντέρου οι κενώσεις είναι αιμορραγικές
• Στασιμότητα ή και απώλεια βάρους
• Πυρετός
• Κακουχία
• Εύκολη κόπωση
• Καθυστέρηση της σωματικής αύξησης σε συνδυασμό με καθυστέρηση της εφηβείας.
• Συρίγγια και αποστήματα στη περιοχή του περινέου (η περιοχή από τα έξω γεννητικά όργανα έως τον πρωκτό)
• Αναιμία

Τόσο στην ελκώδη κολίτιδα, όσο και στη νόσο Crohn οι εκδηλώσεις από άλλα συστήματα εκτός του πεπτικού μπορεί να εμφανιστούν πρώτες. Τέτοιου είδους εκδηλώσεις είναι :

• οζώδες ερύθημα (επώδυνα ερυθρά υποδόρια οζίδια στους μηρούς, κνήμες, και άκρο πόδι)
• γαγγραινώδες πυόδερμα (δερματοπάθεια που χαρακτηρίζεται από έλκη)
• στοματικές άφθες
• αρθρίτιδα ή πόνος στις αρθρώσεις
• ιρίτιδα – ιριδοκυκλίτιδα - ραγοειδίτιδα (φλεγμονές του ματιού)
• σκληρυντική χολαγγειίτιδα (φλεγμονή των σωληναρίων που μεταφέρουν τη χολή) και άλλα.

Πώς τίθεται η διάγνωση της ελκώδους κολίτιδας ή της νόσου Crohn ;

Αφού ο παιδίατρος σας πάρει λεπτομερές ιστορικό και εξετάσει κλινικά το παιδί, θα σας ζητήσει να προχωρήσετε σε αναλύσεις αίματος και κοπράνων.

Η τελική διάγνωση τίθεται μέσω ενδοσκοπικού ελέγχου (γαστροσκόπηση, κολονοσκόπηση) όπου μπορούμε να πάρουμε δείγματα για βιοψία.

Το  γεγονός ότι η ελκώδης κολίτιδα και η νόσος Crohn μπορούν να εμφανισθούν με συμπτώματα  που να μην αφορούν το γαστρεντερικό, δυσκολεύει τη διάγνωση με αποτέλεσμα αρκετά παιδιά να παραμένουν αδιάγνωστα για χρόνια. Η ηλικία διάγνωσης συνήθως είναι μεγαλύτερη των 10 ετών.

Πώς αντιμετωπίζεται η ελκώδης κολίτιδα και η νόσος Crohn;

Αναλόγως με την έκταση και τη σοβαρότητα της νόσου σε κάθε παιδί ή έφηβο θα επιλεχθεί και η καταλληλότερη θεραπεία.

Η θεραπεία περιλαμβάνει:

• κορτικοστεροειδή
• ανοσοκατασταλτικά (αζαθειοπρίμη, β-μερκαπτοπουρίνη)
• νεότερες θεραπείες με ανοσορυθμιστικούς παράγοντες
• Χειρουργική αντιμετώπιση με κολεκτομή εφαρμόζεται μόνο σε χρόνιες μη ελεγχόμενες περιπτώσεις ή σε σοβαρή κεραυνοβόλο μορφή η οποία έχει επιπλακεί με τοξικό μεγάκολο και δεν ανταποκρίνεται στην εντατική φαρμακευτική αγωγή

Τι είδους επιπλοκές μπορεί να υπάρξουν στην ελκώδη κολίτιδα ή στη νόσο Crohn;

● Σοβαρή αιμορραγία - Η μαζική αιμορραγία εμφανίζεται σε έως και 3 % των ασθενών με ελκώδη κολίτιδα κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της νόσου  και μπορεί να απαιτήσει επείγουσα κολεκτομή (αφαίρεση του εντέρου).

● Τοξικό μεγάκολο- οι ασθενείς με φλεγμονώδη νόσο του εντέρου, διατρέχουν υψηλό κίνδυνο ανάπτυξης τοξικού μεγάκολου. Συμβαίνει όταν η φλεγμονή εκτείνεται πέραν ​​από το εσωτερικό στρώμα του παχέος εντέρου προς τα μυϊκά του στρώματα. Το έντερο μοιάζει πολύ διατεταμένο και μεγάλο.

● Διάτρηση - Η διάτρηση του παχέος εντέρου συμβαίνει συχνότερα ως συνέπεια τοξικού μεγάκολου.

Συμβουλές  προς  τους γονείς!

1. Στηρίξτε τις αλλαγές στη διατροφή του παιδιού σας!

Οι έφηβοι με ελκώδη κολίτιδα ή νόσο Crohn συχνά παρουσιάζουν μειωμένη ανάπτυξη λόγω ανεπαρκούς διατροφής. Προσπαθούν να αποφεύγουν το πρωινό και μεσημεριανό γεύμα, προκειμένου να περιορίσουν τις επαναλαμβανόμενες επισκέψεις στη τουαλέτα, όταν βρίσκονται στο σχολείο ή εάν πρόκειται να βγουν έξω με φίλους τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να στερούνται τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά, βιταμίνες και μέταλλα.

 Οι περισσότερες διατροφικές ανεπάρκειες μπορούν να διορθωθούν με τη σωστή διατροφή.

Επίσης, κατά τη διάρκεια των εξάρσεων, πρέπει τα παιδιά να αποφεύγουν ορισμένες τροφές τις οποίες θα σας επισημάνει ο παιδίατρος σας.

Πιθανό να χρειαστεί η συνεργασία με έναν διατροφολόγο ή έναν ειδικό παιδογαστρεντερολόγο για να προσαρμόσει ένα πρόγραμμα διατροφής για το παιδί σας.

Εάν είναι απαραίτητο, μπορεί να δοθούν συμπληρώματα διατροφής ή υγρά σκευάσματα με υψηλή περιεκτικότητα σε θερμίδες.

2. Γυμναστείτε με τα παιδιά σας!

Γενικότερα η άσκηση βοηθά στη διατήρηση τόσο της σωματικής όσο και της ψυχικής τους υγείας. Διαλέξτε ένα άθλημα που αγαπούν και ξεκινήστε!

3. Συζητήστε τους προβληματισμούς τους ή δείτε κάποιον ειδικό!

Όπως και με άλλες χρόνιες παθήσεις, η φλεγμονώδης νόσος του εντέρου μπορεί να είναι απογοητευτική για τους εφήβους. Συχνά  εξαρτώνται περισσότερο από τους γονείς τους από  ότι θέλουν, γεγονός που  τους κάνει να νιώθουν διαφορετικοί σε σχέση με  τους φίλους τους. Μπορεί να αισθάνονται σαν να τους πρόδωσε το σώμα τους και το συναισθηματικό στρες τους επηρεάζει αρνητικά τόσο ψυχικά όσο και σωματικά.

Εάν υποψιάζεστε ότι ο γιος ή η κόρη σας αντιμετωπίζει δυσκολίες στο να διαχειριστεί την καθημερινότητα του/της μη διστάσετε να ζητήσετε από τον παιδίατρό σας να σας παραπέμψει σε κατάλληλο σύμβουλο.

Το παιδί σας μπορεί να ωφεληθεί πολύ με το να βλέπει έναν επαγγελματία ψυχικής υγείας που μπορεί να του διδάξει τεχνικές μείωσης του στρες.