Ύπνος & Βρέφη: Το βρέφος που δυσκολεύεται με τον ύπνο του. Χρήσιμες συμβουλές

Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι νέοι γονείς είναι τα προβλήματα ύπνου. Πολλές από τις ανησυχίες έχουν να κάνουν με την δική τους κούραση,  αλλά και με τις δικές τους προσδοκίες όσον αφορά τον ύπνο του παιδιού.

Είναι αξιοπερίεργο πως στην κοινωνία μας, όπου οι γονείς θέλουν να έχουν ενεργό ρόλο στην ζωή των παιδιών τους ακόμη και όταν αυτά μεγαλώσουν, «καλό» μωρό χαρακτηρίζεται το μωρό που κοιμάται περισσότερες ώρες από ότι είναι βιολογικά προγραμματισμένο και δεν ενοχλεί ιδιαίτερα τους γονείς του με βραδινές αφυπνίσεις και βραδινά γεύματα. Δυστυχώς η διαχείριση του βρεφικού ύπνου είναι ένας από τους πρώτους τομείς της ανατροφής των παιδιών, βάσει του οποίου οι νέες μητέρες και οι πατέρες κρίνονται από άλλους. Δεν αποτελεί έκπληξη λοιπόν ότι τα προβλήματα ύπνου των βρεφών αποτελούν πηγή άγχους και απογοήτευσης για πολλούς γονείς είτε λόγω των μη ρεαλιστικών προσδοκιών τους, είτε λόγω της δικής τους κούρασης και αϋπνίας.

Σπάνια υπάρχουν ιατρικοί λόγοι που να δικαιολογούν τα προβλήματα ύπνου των βρεφών όπως γαστρο-οισοφαγική παλινδρόμηση,  αλλεργίες ή δυσανεξίες σε τρόφιμα που καταναλώνει η θηλάζουσα μητέρα ή αλλεργία στην πρωτεΐνη του αγελαδινού γάλακτος. Επίσης κολικοί, οδοντοφυΐα  ή και κάποια ίωση μπορούν να αποδιοργανώσουν περιστασιακά τον βρεφικό ύπνο αλλά τα περισσότερα προβλήματα ύπνου που αντιμετωπίζουν με τα βρέφη τους οι νέοι γονείς δεν οφείλονται σε ιατρικούς λόγους.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι ο ύπνος είναι μια αναπτυξιακή διαδικασία και ότι οι ανάγκες ύπνου θα αλλάξουν κατά τη διάρκεια της ζωής μας.

Τα νεογέννητα μωρά μπορεί να κοιμούνται για περίπου 14-18 ώρες την ημέρα, αλλά συχνά μόνο για 2-3 ώρες την κάθε φορά. Κατά τη διάρκεια του πρώτου έτους, η συνολική διάρκεια ύπνου πέφτει σε περίπου 15 ώρες και η πλειονότητα του ύπνου συγκεντρώνεται κατά τη διάρκεια της νύχτας καθώς αναπτύσσονται οι κιρκάδιοι ρυθμοί (το εσωτερικό ρολόι). Το εσωτερικό αυτό ρολόι των βρεφών δεν είναι συγχρονισμένο με τον έξω κόσμο κατά την γέννηση τους. Οι νέοι γονείς μπορούν από τις πρώτες μέρες ζωής  του παιδιού τους να προσπαθήσουν να βοηθήσουν το παιδί να συγχρονίσει το εσωτερικό το ρολόι με τον εξωτερικό κόσμο,  αλλά λαμβάνοντας πάντα υπόψη το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού και την ετοιμότητα για περισσότερο ύπνο.

Όταν τα μωρά γίνουν 3 μηνών, μερικά (αλλά όχι όλα) αρχίζουν να κοιμούνται κατά τη διάρκεια της νύχτας για διάστημα έως και 5 ωρών. Στην ηλικία των 5 μηνών το 50% των μωρών μπορεί να έχουν αρχίσει να κοιμούνται για ένα οκτάωρο κάποιες νύχτες. Γενικά, όμως, τα μωρά δεν κοιμούνται όλη τη νύχτα-κάθε βράδυ μέχρι να γίνουν ενός έτους.

Μια μελέτη που διερεύνησε τη διάρκεια του βρεφικού ύπνου διαπίστωσε ότι το 27% των μωρών δεν είχαν κοιμηθεί τακτικά από τις 10 το βράδυ έως τις 6 το πρωί μέχρι την ηλικία του 1 έτους. Το 13% των μωρών δεν είχαν κοιμηθεί τακτικά για 5 ώρες ή περισσότερες μέχρι την ηλικία του 1 έτους.

Ακόμη έντονα άλματα ανάπτυξης είτε όσο αφορά το βάρος είτε την νευροανάπτυξη του βρέφους μπορούν να διαταράξουν τον ύπνο του, είτε επειδή χρειάζεται συχνή σίτιση είτε επειδή το βρέφος περνάει κάποια περίοδο που έχει πιο έντονη την ανάγκη της παρουσίας του γονιού.

Οι περισσότερες  λοιπόν από τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν με τον βρεφικό ύπνο οι γονείς  είναι αναμενόμενες και απόλυτα φυσιολογικές. Από την άλλη υπάρχουν πράγματα που μπορούμε να κάνουμε για να βελτιώσουμε τον ύπνο των βρεφών και αυτά θα αναλύσω πιο κάτω.

Το εσωτερικό/βιολογικό ρολόι του βρέφους και η ρουτίνα ύπνου

Όπως προανέφερα χρειάζεται χρόνος για να ρυθμιστεί ο κιρκαδιανός ρυθμός των βρεφών. Έρευνες έχουν δείξει ότι αυτό μπορούν να το διευκολύνουν οι γονείς αν από την πρώτη κιόλας μέρα προσπαθούν να κρατήσουν μια ρουτίνα μέρας και νύχτας ακόμη και αν το βρέφος κοιμάται πολύ τη μέρα. Κατά τη διάρκεια της μέρας καλό είναι να φεύγουμε από το κοινό δωμάτιο ύπνου περίπου την ίδια ώρα κάθε μέρα και να έχουμε το βρέφος μαζί μας στους κοινόχρηστους χώρους όπου θα υπάρχει φυσικό φως, θόρυβος από τις ομιλίες μας, τις καθημερινές μας δραστηριότητες όπως οι δουλειές του σπιτιού ή από μουσική και γενικότερα πολλά ερεθίσματα. Από τις πρώτες μέρες μπορούμε να βγάζουμε το μωρό για βόλτες με το καρότσι κατά την διάρκεια της μέρας και να κάνουμε δραστηριότητες όπως χρόνο μπρούμυτα ( tummy time) και να δίνουμε ερεθίσματα μιλώντας και παίζοντας με το μωρό όταν είναι ξύπνιο. Επίσης κατά τη διάρκεια της μέρας προσπαθούμε με κάθε ευκαιρία να ταΐζουμε το μωρό έτσι ώστε να καλύπτουμε το μεγαλύτερο ποσοστό των ημερησίων αναγκών του μωρού σε θερμίδες κατά τη διάρκεια της μέρας. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι εξίσου σημαντικοί είναι οι ημερήσιοι ύπνοι για το βρέφος. Ένα βρέφος που δεν κοιμάται καλά τη μέρα, την νύχτα είναι σε υπερδιέγερση και υπερβολικά κουρασμένο με αποτέλεσμα να έχει άστατο ύπνο ενώ οι γονείς πιστεύουν ότι επειδή είναι κουρασμένο θα κοιμηθεί καλύτερα.

Η ρουτίνα ύπνου είναι επίσης σημαντική. Καλό είναι να συμβαίνει παρόμοια ώρα κάθε βράδυ και μπορεί να ξεκινήσει πολύ απλά από τις πρώτες μέρες ζωής του βρέφους και μετά να εμπλουτιστεί όσο μεγαλώνει το μωρό ανάλογα με την ηλικία του. Ένα από τα συχνά λάθη που κάνουν οι νέοι γονείς είναι να δίνουν υπερβολικά ερεθίσματα στα μωρά πριν από τον ύπνο όπως έντονοι ήχοι, δυνατές φωνές ή μουσική, παιχνίδια, τηλεόραση ή ηλεκτρονικά. Μια ήρεμη και χαλαρωτική ρουτίνα ύπνου μπορεί να περιλαμβάνει την μείωση της έντασης του φωτισμού (κατά προτίμηση χωρίς να υπάρχει έκθεση σε φωτισμό τύπου LED ή σε μπλε φώτα που μπορούν να προκαλέσουν διέγερση), ένα χαλαρωτικό μπάνιο, μασάζ μετά το μπάνιο για ενυδάτωση του δέρματος και χαλάρωση, νανουρίσματα ή μουσική. Μεγάλη σημασία στην ρουτίνα ύπνου παίζει και το αίσθημα ασφάλειας που χρειάζεται να νιώθει το βρέφος για να κοιμηθεί και γι’ αυτό αγκαλιές και φιλιά από μικρή ηλικία και το ακούμπημα με ένα χάδι στο κεφαλάκι του μωρού μπορεί να το βοηθήσει να κοιμηθεί.

Η μείωση των ερεθισμάτων κατά την διάρκεια της νύχτας είναι επίσης σημαντική και γι’ αυτό όταν το μωρό χρειάζεται τάισμα ή αλλαγή πάνας ή απλά μια αγκαλιά κατά τη διάρκεια της νύχτας είναι σημαντικό να μην ανάβουμε έντονα φώτα και να μην μιλάμε και να παίζουμε με το βρέφος για να μην του δίνουμε λάθος μηνύματα.

Αν η ρουτίνα δεν ξεκινήσει από τις πρώτες μέρες ζωής του μωρού τότε πρέπει να γίνει σταδιακή εισαγωγή της ρουτίνας αναγνωρίζοντας τα σημάδια κούρασης, πείνας και νύστας του μωρού έτσι ώστε να μην προσπαθούμε να κοιμίσουμε το μωρό μας όταν δεν νυστάζει ή να το κρατήσουμε ξύπνιο όταν νυστάζει. Αλλαγές στη ρουτίνα πρέπει να γίνονται σταδιακά

Η ανάγκη για φαγητό

Τα νεογέννητα μωρά έχουν πολύ μικρό στομάχι και μεγαλώνουν με πολύ γοργούς ρυθμούς οπότε έχουν αυξημένες θερμιδικές ανάγκες για το μέγεθός τους. Το μητρικό  γάλα αλλά και τα τροποποιημένα βρεφικά γάλατα αφομοιώνονται γρήγορα και τα μωρά συνήθως χρειάζεται να τρέφονται συχνά κατά τη διάρκεια της ημέρας και της νύχτας και ξυπνούν τουλάχιστον κάθε 2-3 ώρες για να το κάνουν, μερικές φορές πιο συχνά. Καθώς τα μωρά μεγαλώνουν, μπορούν να αντέξουν λίγο περισσότερο μεταξύ των γευμάτων. Γι’ αυτό τον λόγο είναι σημαντικό οι νέοι γονείς να ταΐζουν συχνά τα βρέφη τους  κατά την διάρκεια της μέρας και σίγουρα πολύ καλά πριν από τον βραδινό ύπνο.

Όταν ένα βρέφος θηλάζει είναι πιο πιθανόν κατά την διάρκεια των βραδινών γευμάτων να αποκοιμάται στην αγκαλιά της μητέρας του και να μην ολοκληρώνει το γεύμα με αποτέλεσμα να ξυπνά και πάλι μόλις απομακρυνθεί από το στήθος. Σε αυτές τις περιπτώσεις βοηθά αν η μητέρα προσπαθεί με μαλάξεις στο μαστό να βοηθήσει το βρέφος να φάει αποτελεσματικά πριν αποκοιμηθεί.

Κάποιοι γονείς ιδιαίτερα αν δεν πάνε οι ίδιοι για ύπνο μόλις κοιμηθεί το βρέφος, προτιμούν να το ταΐζουν μόλις πριν πάνε οι ίδιοι για ύπνο. Αυτά τα λεγόμενα  dream feeds  μπορεί να βοηθήσουν κάποια μωρά να μειώσουν τις αφυπνίσεις τους και μπορούν να τα δοκιμάσουν οι γονείς αφού σίγουρα αν το βρέφος πεινάσει θα ξυπνήσει.   

Το να μην ταΐζουμε ένα βρέφος κατά την διάρκεια της νύχτας για να μάθει να μην ξυπνά ή να δίνουμε τσάι ή νερό σε ένα βρέφος που πεινά δεν είναι λύσεις που αποσκοπούν στην καλύτερη ανάπτυξη του μωρού και μπορούν να χαρακτηριστούν κακοποιητικές.

Από την άλλη τα βρέφη δεν χρειάζονται γάλα σε κάθε αφύπνιση και πολύ συχνά έχουν θορυβώδη ύπνο με σφιξίματα, μουγκρίσματα και βογγητά. Γι’ αυτό δεν συνίσταται μόλις κάνει ένα θόρυβο το βρέφος να το σηκώνουμε για να το αλλάξουμε και να το ταΐσουμε γιατί μετά θα το μάθουμε να ξυπνά υπερβολικά συχνά. Δίνουμε πάντα λίγα δευτερόλεπτα αφού το μωρό μπορεί να κάνει κάποιο θόρυβο και μετά να αποκοιμηθεί από μόνο του.

Πού θα κοιμηθεί το βρέφος ;

Σε όλο τον κόσμο και καθ’ όλη την ανθρώπινη ιστορία τα βρέφη κοιμούνταν μαζί με τις μητέρες τους. Για τους πρώτους μήνες ζωής η παρουσία της μητέρας είναι για το βρέφος πηγή θερμότητας, ασφάλειας, ηρεμίας και φαγητού. Οι βιολογικές ανάγκες του βρέφους μπορεί να έχουν τεράστια διαφορά από το μοντέρνο περιβάλλον και ότι αυτό προσφέρει στο βρέφος.

Μέχρι και 50% των νέων γονιών χρησιμοποιούν τη συγκοίμηση για να αντιμετωπίσουν κάποια από τα προβλήματα ύπνου των βρεφών. Τα μωρά είναι γενετικά φτιαγμένα να αναζητούν τους γονείς ιδιαίτερα το βράδυ γιατί εξελικτικά αν το βρέφος απομακρυνόταν από τους γονείς είχε μειωμένες πιθανότητες επιβίωσης.

Τα  βρέφη για την δική τους ασφάλεια και για την αποφυγή του αιφνίδιου βρεφικού θανάτου συνίσταται να κοιμούνται ανάσκελα, σε σκληρό στρώμα χωρίς μαξιλάρια, κουβέρτες ή παιχνίδια και στο ίδιο δωμάτιο με τους γονείς τουλάχιστο για τους πρώτους 6 μήνες. Πρέπει να αποφεύγουμε την έκθεση σε καπνό και την υπερθέρμανση του μωρού. Πάντοτε αποφεύγουμε την συγκοίμηση σε καναπέ. Συγκοίμηση στο ίδιο κρεβάτι με τους γονείς συνίσταται μόνο εάν τηρούνται οι κανόνες για ασφαλή συγκοίμηση  (co-sleeping).

Κάποια μωρά μπορεί να είναι ήρεμα και να κοιμούνται με ευκολία στο κρεβατάκι τους. Αν όμως το βρέφος σας νιώθει ανασφάλεια ή δυσκολεύεστε ιδιαίτερα με τις νυχτερινές αφυπνίσεις και τους θηλασμούς τότε ίσως πρέπει να σκεφτείτε τους κανόνες για ασφαλή συγκοίμηση:

Μην κάνετε co-sleeping εάν έχετε πιει παραπάνω από δύο ποτά και αποφύγετε την κατανάλωση ουσιών που μπορεί να  μεταβάλλουν την διάθεσή σας (αλκοόλ, ναρκωτικά , βαρβιτουρικά φάρμακα κ.λ.π.). Αποφύγετε την χρήση κρεβατιών ή άλλων επιφανειών που περιέχουν κενά και κατά την διάρκεια του ύπνου μπορεί να σφηνώσει μέλος του σώματος του μωρού σας σε αυτά. Τα άλλα παιδιά σας ή κατοικίδια καλό είναι να μην κοιμούνται στο ίδιο κρεβάτι για να υπάρχει επαρκής χώρος. Οι επιφάνειες που χρησιμοποιούνται για τον ύπνο του μωρού σας όπως το στρώμα θα πρέπει να είναι σκληρό. Εάν χρησιμοποιείτε κουβέρτα για να σκεπάσετε το μωρό σας τότε φροντίστε αυτή να βρίσκετε στο ύψος τον ώμων του και μην χρησιμοποιείτε  τα δικά σας σκεπάσματα. Αποφύγετε την χρήση παπλωμάτων , μαξιλαριών, παιχνιδιών στο χώρο που κοιμάται το μωρό σας. Μην αφήνετε το μωρό σας μόνο του πάνω στο κρεβάτι σας εάν δεν το επιβλέπετε.

Βοηθήματα ύπνου και εκπαίδευση ύπνου

Πλέον έχουν γίνει όλο και πιο διαδεδομένοι οι εκπαιδευτές ύπνου και τα βοηθήματα που προσπαθούν να δώσουν λύσεις σε γονείς των οποίων τα μωρά δεν κοιμούνται καλά.  Το πιο σημαντικό είναι να αναγνωρίζουμε ότι τα μωρά είναι βιολογικά προγραμματισμένα να ξυπνούν την νύχτα για πολλούς λόγους όπως: πρόσληψη των απαραίτητων θρεπτικών συστατικών για την ανάπτυξη τους, συναισθηματική επανασύνδεση με τον γονέα, βέλτιστη ανάπτυξη του εγκεφάλου, προστασία από Σύνδρομο Αιφνίδιου Βρεφικού Θανάτου.  

Οι διάφορες τεχνικές εκμάθησης ύπνου πρέπει να λαμβάνουν υπόψιν το αναπτυξιακό στάδιο του κάθε μωρού και την ανάγκη του για σύνδεση με τους γονείς ιδιαίτερα την ώρα του ύπνου. Οι γονείς που είναι συναισθηματικά παρόντες και ανταποκρίνονται στις συναισθηματικές ανάγκες του παιδιού τους (attachment parenting) έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα στο μέλλον να έχουν πιο ανεξάρτητα παιδιά και ίσως σαν κοινωνία οφείλουμε να καλύψουμε συναισθηματικά τα βρέφη αντί να προσπαθούμε να τα ανεξαρτητοποιήσουμε πριν να είναι βιολογικά έτοιμα.

Μια τεχνική εκμάθησης ύπνου που έχει συζητηθεί πολύ είναι το ελεγχόμενο κλάμα (cry it out) το οποίο σίγουρα δεν καλύπτει τις συναισθηματικές ανάγκες των μωρών και τα ένστικτα επιβίωσης και επιπλέον προκαλεί άγχος στα βρέφη επειδή αποχωρίζονται από τους γονείς τους. Μελέτες έχουν δείξει ότι αυτό το στρες φαίνεται να αυξάνει τις ορμόνες του στρες στα μωρά και να εμποδίζει την ιδανική νευροανάπτυξη και την μετέπειτα ανεξαρτησία και ικανότητα για υγιείς σχέσεις.

Για λόγους ασφάλειας δεν πρέπει να χρησιμοποιούμε για τα βρέφη φωλιές, μαξιλάρια, παπλώματα ή χοντρά βαριά κλινοσκεπάσματα, προφυλακτήρες κούνιας, αιώρες ή ρυθμιστές θέσης ύπνου. Επίσης αν οι γονείς θέλουν  να φασκιώνουν το μωρό τους, το φάσκιωμα πρέπει να γίνεται μόνο με πολύ λεπτό ύφασμα αποφεύγοντας την πιθανότητα να καλυφτεί το πρόσωπο του μωρού με το ύφασμα. Το μωρό πρέπει να κοιμάται ανάσκελα χωρίς να ακινητοποιούνται τα ισχία του και αν προσπαθεί να μετακινηθεί πρέπει να σταματούμε το φάσκιωμα. Επίσης αποφεύγουμε την υπερθέρμανση ή την μείωση των γευμάτων λόγω φασκιώματος.

Κλείνοντας, να επαναλάβουμε ότι στις σύγχρονες κοινωνίες πολλά από αυτά που ονομάζουμε  προβλήματα ύπνου των βρεφών μπορούν να είναι φυσιολογικά για το αναπτυξιακό τους στάδιο ή να προέρχονται από λανθασμένες προσδοκίες ή τακτικές που μπορούν εύκολα να βελτιωθούν. Οπότε για τους νέους γονείς συνίσταται υπομονή και να θυμάστε ότι μεγαλώνοντας τα βρέφη βελτιώνεται ο ύπνος τους. Για τους υπόλοιπους, μην κρίνετε ούτε το πόσο καλό είναι ένα μωρό ή πόσο άξιοι είναι οι γονείς από το πως ή πόσο κοιμούνται τα παιδιά τους. Άλλωστε τα μωρά είναι άνθρωποι της νύχτας και οι τέλειοι γονείς υπάρχουν αλλά δεν έχουν ακόμη παιδιά.