Άγχος: Πώς το άγχος των παιδιών μετατρέπεται σε σωματικό σύμπτωμα και πώς μπορούν τα παιδιά να διαχειριστούν το άγχος τους;

Η μικρή Άννα είναι ένα γλυκό και συνεσταλμένο κορίτσι 7 ετών, που  ταλαιπωρείται συχνά με άφθες στο στόμα.

Τους τελευταίους μήνες μάλιστα είναι ιδιαίτερα έντονο το πρόβλημα και ανήσυχη η μητέρα της, την πηγαίνει στον παιδίατρο. Ο παιδίατρος αφού κάνει τις κατάλληλες εξετάσεις, επιβεβαιώνει ότι η μικρή δεν έχει κανένα οργανικό πρόβλημα που να δικαιολογεί τις συχνές άφθες και έτσι απευθύνεται στη μητέρα:

« Μήπως συμβαίνει κάτι που της προκαλεί άγχος;»

« Μα γιατρέ, τι άγχος να έχει ένα παιδί;» απαντάει με βεβαιότητα η μητέρα.

« Και όμως πολλά μπορεί να συμβαίνουν στη ζωή ενός παιδιού, που να του προκαλούν άγχος και μάλιστα έντονο!»

Η Άννα που φαινομενικά ήταν πάντα χαρούμενη, έλυσε τη σιωπή της και εκμυστηρεύτηκε στη μητέρα της αυτό που την βασάνιζε.

Στο σχολείο ορισμένοι συμμαθητές της, την κορόιδευαν επειδή φορούσε γυαλάκια. Έτσι μη μπορώντας να τους διαχειριστεί, η καθημερινή επαφή μαζί τους της προξενούσε μεγάλη αναστάτωση.

Για αρκετούς από εμάς οι αναμνήσεις της παιδικής μας ηλικίας περιλαμβάνουν μια περίοδο ξεγνοιασιάς, μακριά από προβλήματα και δάνεια που τρέχουν, μακριά από υποχρεώσεις και καθημερινές δυσκολίες. Έτσι θεωρούμε αυτονόητο ότι τα παιδιά δεν υποφέρουν από άγχος και τα θεωρούμε ευτυχισμένα και ανέμελα.

Δυστυχώς όμως το άγχος δεν έχει ηλικιακό περιορισμό.

Ας μην ξεχνάμε πως ο κόσμος μέσα από τα μάτια ενός παιδιού φαντάζει εντελώς διαφορετικός! Έτσι τα παιδιά μπορεί να βιώνουν έντονο στρες ακόμα και για λόγους που μας φαίνονται ασήμαντοι, εκδηλώνοντας το με ποικίλους τρόπους.

Τι ακριβώς είναι το άγχος και γιατί το νιώθουμε;

Η λέξη άγχος προέρχεται από το αρχαιοελληνικό ρήμα ἄγχω, που σημαίνει πνίγω ή σφίγγω.

Είναι ένα δυσάρεστο συναίσθημα, γνώριμο σε όλους μας.

Ορίζεται ως μια κατάσταση εσωτερικής έντασης και ανησυχίας.

Αποτελεί μια φυσιολογική αντίδραση του οργανισμού μας απέναντι σε μια απειλή ή σε μια απαιτητική κατάσταση. Το αίσθημα του άγχους διαδραματίζει δηλαδή προστατευτικό ρόλο, αφού μας προειδοποιεί ότι μια κατάσταση μπορεί να γίνει επικίνδυνη, έτσι μας ωθεί να δράσουμε ανάλογα και να προστατευτούμε. Παραδείγματος χάρη αν συναντήσουμε στο δάσος ένα άγριο τσακάλι, το αίσθημα του άγχους ενστικτωδώς θα μας βοηθήσει να απομακρυνθούμε.

Επίσης το άγχος βοηθά στη γενικότερη εξέλιξη του ανθρώπου, αφού είναι εφάμιλλο με το αίσθημα της ευθύνης. Σκεφτείτε τι θα γινόταν αν δεν μας ένοιαζε να παραδώσουμε την εργασία μας εντός του χρονικού πλαισίου που μας ζητήθηκε, ή να μην μας ενδιέφερε τι ώρα θα φτάσει το παιδί στο σχολείο.

Το στρες λοιπόν είναι αναμενόμενο και φυσιολογικό μέρος της σωματικής και ψυχολογικής ανάπτυξης του ανθρώπου.

Όταν όμως το αίσθημα του άγχους έχει παρατεταμένη διάρκεια και είναι ιδιαίτερα έντονο, μπορεί να αποβεί βλαπτικό τόσο για τη σωματική όσο και για τη ψυχική μας υγεία.

Τι σημαίνει ο όρος «σωματοποίηση του άγχους» ;

Ο όρος «σωματοποίηση του άγχους» περιλαμβάνει διαταραχές που χαρακτηρίζονται από σωματικά συμπτώματα, για τα οποία δεν υπάρχει οργανική αιτιολογία και οφείλονται σε ψυχολογικούς παράγοντες.

Δηλαδή σωματικά το παιδί δεν πάσχει από κάποια ασθένεια που να δικαιολογεί τα συμπτώματα του, αλλά τα συμπτώματα οφείλονται σε κάποιο ψυχολογικό υπόβαθρο. Τα παιδιά δεν προσποιούνται τα συμπτώματα αυτά αλλά είναι πραγματικότητα.

Το παιδί συνήθως εκδηλώνει τα συμπτώματα σε περιόδους που συμβαίνουν στρεσογόνα γεγονότα ή πλησιάζει χρονικά κάποιο γεγονός που του προκαλεί άγχος.

Συμβαίνουν για παράδειγμα, Κυριακή βράδυ πριν το σχολείο, πριν την έναρξη συγκεκριμένης δραστηριότητας ή πριν την επαφή με συγκεκριμένο άτομο.

Το παιδί που σωματοποιεί το άγχος του, εκφράζει μέσω του σώματος του (με κάποιο σύμπτωμα) όσα δεν μπορεί να εξωτερικεύσει με λόγια.

Πόσο συχνά ένα παιδί βιώνει έντονο άγχος;

Σύμφωνα με το εθνικό ινστιτούτο δημόσιας υγείας των Ηνωμένων Πολιτειών         (CDC),  πάνω από 7 % των παιδιών διαγιγνώσκεται με άγχος κάθε χρόνο και 1 στους 3 εφήβους πληροί κριτήρια αγχώδους διαταραχής.

Σε μία πρόσφατη Αμερικανική μελέτη όπου συμμετείχαν 1206 παιδιά, ηλικίας 8-17 ετών, ρωτήθηκαν αν ένιωθαν εντονότερο άγχος, συγκριτικά με την προηγούμενη τους χρονιά.

Στη μελέτη αυτή συμπεριλήφθηκαν και οι γονείς των παιδιών, που είχαν κληθεί να απαντήσουν αν το παιδί τους βίωνε άγχος. Σε περίπτωση που απαντούσαν θετικά (και τα παιδιά και οι γονείς), καλούνταν να ταξινομήσουν την ένταση του άγχους.

Ποσοστό 45% των παιδιών απάντησαν πως βίωναν πιο έντονο άγχος συγκριτικά με τη χρονιά που πέρασε, ενώ μόλις το 13% των γονέων το είχε αντιληφθεί.

Όταν ζητήθηκε από τα παιδιά να ταξινομήσουν την ένταση του άγχους τους, σε κλίμακα από το 1-10 ( ελάχιστο έως εξαιρετικά έντονο), 54% των παιδιών απάντησαν πως ήταν πολύ έντονο ή εξαιρετικά έντονο.  Αντιθέτως, μόλις 2-5% των γονέων απάντησαν πως το άγχος του παιδιού τους ήταν πολύ έντονο ή εξαιρετικά έντονο. 

Ποιες καταστάσεις μπορεί να προκαλέσουν άγχος σε ένα παιδί;  

Πολλοί είναι οι παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν ώστε ένα παιδί να σωματοποιήσει το άγχος του.

Ας τους αναλύσουμε λοιπόν:

1. Τύπος της προσωπικότητας- Ιδιοσυγκρασία του παιδιού

Τα παιδιά που σωματοποιούν το άγχος τους, τείνουν να είναι ντροπαλά, ευαίσθητα, συνεσταλμένα και «απορροφούν» εύκολα όσα συμβαίνουν γύρω τους. 

Πολλές φορές είναι τελειομανείς και έχουν υψηλές απαιτήσεις από τον εαυτό τους.

Η γνώμη των γύρω τους είναι σημαντική για αυτά.  

2. Οικογενειακοί παράγοντες

• To μοντέλο του υπερφιλόδοξου γονέα

Αδιαμφισβήτητα ο κάθε γονέας επιθυμεί το καλύτερο για τα παιδιά του.

Αγωνίζεται να εξασφαλίσει όσα περισσότερα εφόδια μπορεί για την ενήλικη  ζωή του παιδιού και να εκπληρώσει ενδεχομένως επιθυμίες και στόχους που είχε ο ίδιος σαν παιδί.

Έτσι, δίνεται μεγάλη έμφαση στην επιτυχία, την άριστη απόδοση και την αψεγάδιαστη συμπεριφορά.

Όλα αυτά, συχνά συνεπάγονται ένα γεμάτο πρόγραμμα κατά τη διάρκεια της μέρας, πολλές δραστηριότητες (που ίσως και να μην ενδιαφέρουν καν το παιδί στην πραγματικότητα) και έντονους ρυθμούς. 

Η έλλειψη ελεύθερου χρόνου συμβάλλει στο αίσθημα πίεσης που μπορεί να βιώνει το παιδί και συχνά απογοητεύεται όταν δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις προσδοκίες των γονέων.

• Το μοντέλο του υπερπροστατευτικού γονέα

Όταν δεν δίνεται η ευκαιρία στο παιδί να λάβει πρωτοβουλίες σε μικρά, καθημερινά ζητήματα και αντιθέτως υπάρχει υπερεμπλοκή των γονέων στην καθημερινότητα του, ενισχύεται η χαμηλή αυτοεκτίμηση που ενδεχομένως μπορεί να υπάρχει.

 Οι γονείς συχνά μεταφέρουν το άγχος τους στα παιδιά, για καταστάσεις που προφανώς δυσκολεύονται να τις διαχειριστούν οι ίδιοι. Για παράδειγμα, μια μητέρα που δεν είναι εξοικειωμένη με το κολύμπι στη θάλασσα, μπορεί να μεταφέρει το άγχος της στο παιδί, όταν αυτό προσπαθήσει να κολυμπήσει ή ακόμη και να το αποτρέψει τελείως. Αυτό οδηγεί σε ένα φαύλο κύκλο αύξησης του άγχους και περαιτέρω αποφυγής.

Από την άλλη πλευρά, η ανεπαρκής συναισθηματική υποστήριξη των γονέων, μπορεί να οδηγήσει ένα παιδί στο να αισθανθεί ανίσχυρο και αβοήθητο. Για παράδειγμα, όταν ένας γονέας υποτιμά το άγχος του παιδιού όταν αυτό προσπαθήσει να κολυμπήσει, χαρακτηρίζοντας το δειλό ή φοβιτσιάρη σίγουρα εντείνει το άγχος και την ανασφάλεια του παιδιού.

• Ενδοοικογενειακές διαμάχες

Ένα επερχόμενο διαζύγιο ή επεισόδια έντονων διαφωνιών μπροστά στο παιδί,  είναι γεγονότα που επηρεάζουν ιδιαίτερα την ψυχολογία του παιδιού.

3. Παράγοντες που αφορούν το σχολείο ή την καθημερινότητα του παιδιού

Oι υποχρεώσεις των σχολικών εργασιών, ειδικά όταν συνυπάρχουν μαθησιακές δυσκολίες ή δυσκολία στη συγκέντρωση, αποτελούν συχνή πηγή άγχους για τα παιδιά.