Μεταβολικό σύνδρομο - Αντίσταση στην ινσουλίνη στα παιδιά

Το μεταβολικό σύνδρομο περιγράφηκε για πρώτη φορά από το Reaven το 1988. Ως Μεταβολικό σύνδρομο χαρακτήρισε τη συνύπαρξη μεταβολικών διαταραχών που αποτελούν παράγοντες κινδύνου, για σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 και καρδιαγγειακή νόσο.  Ο Reaven ονόμασαι αρχικά το μεταβολικό σύνδρομο ως το Σύνδρομο Χ και κατέδειξε επίσης τη συσχέτισή του με την αντίσταση στην ινσουλίνη.     

Τι είναι το μεταβολικό σύνδρομο;

Το μεταβολικό σύνδρομο είναι η συνύπαρξη μεταβολικών διαταραχών που αυξάνουν τον κίνδυνο για σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 και καρδιαγγειακή νόσο. Οι μεταβολικές αυτές διαταραχές παρατίθενται πιο κάτω. Δε σημαίνει ότι ένα παιδί που έχει ένα από τα πιο κάτω, ότι έχει και μεταβολικό σύνδρομο. Το πως τίθεται η διάγνωση του μεταβολικού συνδρόμου περιγράφεται στη σχετική παράγραφο του άρθρου αυτού.

• Παχυσαρκία κεντρικού τύπου (κοιλιακή παχυσαρκία) που υπολογίζεται με βάση την περίμετρο μέσης.
• Διαταραχές στα λιπίδια: αυξημένα επίπεδα τριγλυκεριδίων (150 ≥mg/dL) και χαμηλή HDL ≤40 mg/dL (καλή χοληστερόλη).
• Υψηλή αρτηριακή πίεση (υπέρταση). Στα παιδιά η υπέρταση καθορίζεται με ειδικές καμπύλες με βάση το φύλο, την ηλικία και το ύψος του παιδιού και υπολογίζεται σε εκατοστιαίες θέσεις.
• Διαταραχές στο μεταβολισμό της γλυκόζης (τιμές γλυκόζης στο αίμα ≥100 mg/dL)

Πού οφείλεται το μεταβολικό σύνδρομο;

H παχυσαρκία είναι ο κύριος αιτιολογικός παράγοντας του μεταβολικού συνδρόμου. Η παχυσαρκία ειδικά η εντόπιση του λίπους στην κοιλιακή χώρα σχετίζεται με την αντίσταση στη δράση της ινσουλίνης με αποτέλεσμα την αύξηση της συγκέντρωσης της γλυκόζης στο περιφερικό αίμα και τη διαταραχή στη χρησιμοποίηση του λίπους οδηγώντας στην εμφάνιση σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2.

Γονιδιακοί παράγοντες ίσως διαδραματίζουν κάποιο ρόλο δεδομένης της αυξημένης συχνότητας του μεταβολικού συνδρόμου σε μέλη της ίδιας οικογένειας. Η  μειωμένη φυσική άσκηση και η διατροφή πλούσια σε υδατάνθρακες αυξάνουν την πιθανότητα του μεταβολικού συνδρόμου.

Τι εννοούμε όταν λέμε αντίσταση στην ινσουλίνη;

Η ινσουλίνη είναι ορμόνη που παράγεται από τα β κύτταρα του παγκρέατος (είναι ένα όργανο του ανθρώπινου οργανισμού που βρίσκεται πίσω από το στομάχι) και διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στο μεταβολισμό της γλυκόζης.  Η ινσουλίνη απελευθερώνεται στο αίμα και δίνει το έναυσμα στα κύτταρα να χρησιμοποιήσουν τη γλυκόζη για την παραγωγή ενέργειας. Η γλυκόζη απελευθερώνεται στο αίμα από τη διάσπαση των τροφών που επιτελείται στο πεπτικό σύστημα. Στις περιπτώσεις εκείνες που τα κύτταρα του σώματος δεν ανταποκρίνονται σωστά στην ινσουλίνη τότε δημιουργείται η αντίσταση στην ινσουλίνη. Ο οργανισμός προσπαθώντας να ξεπεράσει τη μη ανταπόκριση των κυττάρων στην ινσουλίνη παράγει περισσότερη ορμόνη με αποτέλεσμα να αυξάνονται τα επίπεδά της ινσουλίνης στο αίμα. Η αντίσταση στην ινσουλίνη με αποτέλεσμα την υπερινσουλιναιμία και την αυξημένη γλυκόζη στο αίμα σε συνδυασμό με τις κυτοκίνες των λιποκυττάρων συμβάλλουν στην βλάβη των αγγείων και την καρδιαγγειακή νόσο.

Πόσο συχνό είναι το μεταβολικό σύνδρομο στα παιδιά;

Η συχνότητα του μεταβολικού συνδρόμου στα παιδιά βαίνει παράλληλα με την συχνότητα της παχυσαρκίας η οποία αυξάνεται ραγδαία το τελευταίο διάστημα. Το μεταβολικό σύνδρομο εμφανίζεται στο 1/3 των παχύσαρκων παιδιών και εφήβων. Υπολογίζεται, από μεγάλο αριθμό μελετών ότι η συχνότητα του μεταβολικού συνδρόμου στα παιδιά και στους εφήβους, ανά το παγκόσμιο, κυμαίνεται από 0,2 – 38.9% αναλόγως του φύλου και της φυλής.

Ποια είναι τα σημεία και τα ευρήματα του μεταβολικού συνδρόμου;

1. Τα σημεία και εργαστηριακά ευρήματα του μεταβολικού συνδρόμου είναι τα πιο κάτω:

• Αυξημένος δείκτης μάζας σώματος  υπολογίζεται με το πηλίκο του βάρους διά το ύψος στο τετράγωνο. Για τα παιδιά υπάρχουν καμπύλες ειδικές σύμφωνα με την ηλικία και το φύλο.  Παχύσαρκα θεωρούνται τα παιδιά που εμφανίζουν BMI ≥95 ^η  εκατοστιαία θέση. Υπέρβαρα θεωρούνται τα παιδιά που έχουν BMI ≥85^η ως BMI <95^η  εκατοστιαία θέση.
• Αυξημένη περίμετρος μέσης (υπάρχουν ειδικές καμπύλες). Μερικές φορές μπορεί να υπάρχει αυξημένη περίμετρος μέσης και φυσιολογικός δείκτης μάζας σώματος σε ένα παιδί με μεταβολικό σύνδρομο.
• Αυξημένα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα, αυξημένα τριγλυκερίδια, μειωμένη HDL χοληστερόλη.
• Αυξημένη C- αντιδρώσα πρωτεΐνη λόγω της φλεγμονής των μυών.
• Μελανίζουσα ακάνθωση (Acanthosis nigricans): Σκουρόχρωμες γραμμές στη περιοχή του δέρματος του αυχένα και γύρω από το λαιμό, αγκώνες, γόνατα και μασχάλες. Οι μητέρες περιγράφουν τη μελανίζουσα ακάνθωση «σαν βρωμιά που την τρίβεις αλλά δε φεύγει». Η ύπαρξη μελανίζουσας ακάνθωσης σε ένα παιδί υποδηλώνει αντίσταση στην ινσουλίνη. 

2. Καταστάσεις επίσης που μπορεί να συνοδεύουν το μεταβολικό σύνδρομο είναι:

• Το λιπώδες ήπαρ – μια κατάσταση που συσσωρεύεται λίπος στο συκώτι και προκαλείται ηπατίτιδα (φλεγμονή στο συκώτι) που μπορεί να οδηγήσει σε κίρρωση του ήπατος.  Τα παιδιά με λιπώδες ήπαρ δεν έχουν συνήθως συμπτώματα. Η τελική διάγνωση γίνεται με βιοψία ήπατος.  Στη διάγνωση βοηθούν τα υψηλά επίπεδα των ηπατικών ενζύμων και το υπερηχογράφημα στο συκώτι.
• Σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών στα κορίτσια στην εφηβεία. Το σύνδρομο των πολυκυστικών ωοθηκών χαρακτηρίζεται από αυξημένα ανδρογόνα στο αίμα και συνήθως σχετίζεται με παχυσαρκία και αντίσταση στην ινσουλίνη. Για αυτό έφηβες που πάσχουν από το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών πρέπει να ελέγχονται για μεταβολικό σύνδρομο.
• Αποφρακτική άπνοια στον ύπνο εκδηλώνεται με επεισόδια παύσης της αναπνοής κατά τη διάρκεια του ύπνου και μπορεί να οδηγήσει σε δεξιά καρδιακή ανεπάρκεια.

Πώς γίνεται η διάγνωση του μεταβολικού συνδρόμου;

Η υποψία του μεταβολικού συνδρόμου τίθεται όταν ένα παιδί ή έφηβος/η είναι υπέρβαρος/η ή παχύσαρκος/η και παρουσιάζει μελανίζουσα ακάνθωση ή έχει οικογενειακό ιστορικό Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου 2 ή καρδιακής νόσου.

Σε αυτές τις περιπτώσεις υπολογίζεται:

• Ο δείκτης μάζας σώματος και η περίμετρος μέσης
• Η αρτηριακή πίεση 
• Γίνονται εξετάσεις αίματος για μέτρηση λιπιδίων, γλυκόζης, και γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης. Η μέτρηση της γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης αντανακλά τα επίπεδα γλυκόζης το τελευταίο τρίμηνο.

Η διάγνωση του Μεταβολικού Συνδρόμου τίθεται σε παιδιά με κεντρικού τύπου παχυσαρκία ή παχυσαρκία και δύο ή περισσότερα από τα τέσσερα πιο κάτω κριτήρια:

1. Τιμές γλυκόζης ≥100 mg/dL,

2. HDL ≤40 mg/dL  

3. Αυξημένα επίπεδα τριγλυκεριδίων (150 ≥mg/dL),

4. Αρτηριακή υπέρταση.

Τα κριτήρια διάγνωσης του μεταβολικού συνδρόμου ισχύουν για παιδιά άνω των 10 ετών.  Για τα μικρότερα παιδιά δεν έχουν θεσπιστεί κριτήρια επομένως εάν ανευρεθούν κάποια από τα χαρακτηριστικά του μεταβολικού συνδρόμου δε μπορεί να τεθεί η διάγνωση του μεταβολικού συνδρόμου αλλά χρειάζεται τακτική παρακολούθηση του παιδιού.

Ποιες είναι οι επιπλοκές του μεταβολικού συνδρόμου;

Τα παιδιά με μεταβολικό σύνδρομο έχουν αυξημένη συχνότητα εμφάνισης μεταβολικού συνδρόμου στην ενήλικό ζωή, σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 και καρδιαγγειακής νόσου.

Ποια είναι η θεραπεία του μεταβολικού συνδρόμου;

Ακρογωνιαίος λίθος της αντιμετώπισης του μεταβολικού συνδρόμου στα παιδιά είναι η αλλαγή του τρόπου ζωής με τρεις κύριους άξονες:

1. Ισορροπημένη υγιεινή διατροφή με άφθονα φρούτα, λαχανικά, όσπρια, μείωση των γλυκών και των λιπαρών τροφών.
2. Καθημερινή φυσική άσκηση κατά προτίμηση ένα είδος άσκησης που αρέσει στο παιδί και περνά όμορφα.
3. Μείωση του χρόνου της καθιστικής ζωής μπροστά από τις οθόνες και τα τηλέφωνα.

Συγκεκριμένα η απώλεια βάρους ή η διατήρηση σταθερού σωματικού βάρους σε παιδιά που ψηλώνουν στα πλαίσια μιας ισορροπημένης υγιεινής διατροφής. Παράλληλα η καθημερινή φυσική άσκηση διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στην απώλεια βάρους αλλά και στην επιτάχυνση του μεταβολισμού του σώματος. Δεν είναι και τόσο απλό το θέμα ένα παιδί να χάσει βάρος. Η απώλεια βάρους σε ένα παιδί απαιτεί μια ολιστική αλλαγή του τρόπου ζωής ολόκληρης της οικογένειας.  Τα παιδιά μιμούνται τους γονείς όσον αφορά τον τρόπο ζωής. Παράλληλα τα παιδιά με μεταβολικό σύνδρομο χρειάζονται τη ψυχολογική ενθάρρυνση και στήριξη με επιβραβεύσεις για τα βήματα που κάνουν από την οικογένεια, το παιδίατρο, το διαιτολόγο και μερικές φορές από παιδοψυχολόγο.

Είναι σημαντικό τα παιδιά να θέτουν στόχους και να αλλάζουν τον τρόπο ζωής τους βήμα – βήμα παρέα με ολόκληρη την οικογένεια (π. χ  Θα μειώσω τα γλυκά από 5 σε 3 τη βδομάδα, θα μειώσω το χρόνο που βλέπω τηλεόραση από 2 ώρες σε 1,5 καθημερινά).