Ομιλία: Το παιδί μου δε μίλησε ακόμα. Μήπως έχει αυτισμό;

Κάθε οικογένεια ανυπομονεί να δει το πρώτο χαμόγελο, το πρώτο βήμα και τις πρώτες λέξεις ενός παιδιού. Από τη γέννηση έως τα 5 χρόνια, ένα παιδί θα πρέπει να έχει κατακτήσει σημαντικά ορόσημα που σχετίζονται με τον τρόπο που παίζει, μαθαίνει, μιλάει, ενεργεί και κινείται.  Όλα τα παιδιά χρειάζονται υποστήριξη τα πρώτα χρόνια για να παραμείνουν υγιή και ευτυχισμένα. Ακριβώς όπως οι τακτικοί έλεγχοι ακοής και όρασης μπορούν να διασφαλίσουν ότι τα παιδιά  είναι σε θέση να ακούσουν και να δουν καθαρά, οι αναπτυξιακοί και συμπεριφορικοί έλεγχοι μπορούν να διασφαλίσουν ότι τα παιδιά σημειώνουν πρόοδο σε τομείς όπως η γλώσσα, η κοινωνική ή η κινητική ανάπτυξη. Οι τακτικές εκτιμήσεις/αξιολογήσεις από επαγγελματίες της πρώιμης παιδικής ηλικίας συμβάλλουν στην ευαισθητοποίηση σχετικά με την ανάπτυξη ενός παιδιού.

Το να αργείς να μιλήσεις σημαίνει πολλά:

1. Μπορεί απλά ένα παιδί έχει τον δικό του ρυθμό ανάπτυξης
2. Μπορεί να υπάρχει θέμα ακοής
3. Μπορεί να είναι σημάδι γλωσσικής διαταραχής
4. Μπορεί να παραπέμπει σε κάτι πιο σοβαρό με αίτια νοητικά, γενετικά , νευροαναπτυξιακά, ψυχοπαθολογικά κ.α.

Ξέρουμε ότι τα παιδιά κατακτούν τη γλώσσα ακούγοντας τη γλώσσα του περιβάλλοντος τους και άμα ανταποκρίνονται σε αυτά που ακούν.  Άρα η γλωσσική κατάκτηση προϋποθέτει τη συμμετοχή του παιδιού και την αλληλεπίδραση του με το περιβάλλον.  Με τον τρόπο αυτό τα παιδιά εξάγουν/συμπεραίνουν τους κανόνες που διέπουν το γλωσσικό κώδικα & προσπαθούν να τους εφαρμόσουν .  Τα παιδιά δεν κατακτούν τη γλώσσα με την μίμηση και αυτή η κατάκτηση συμβαίνει σε στάδια-φάσεις και όχι αμέσως. Σημαντικό επίσης είναι να αναφερθεί ότι τα παιδιά δεν κατακτούν τη γλώσσα με πανομοιότυπο τρόπο.

Αρχικά για να κατανοήσουμε την παθολογική συμπτωματολογία, πρέπει να γνωρίζουμε τα αναπτυξιακά στάδια που σχετίζονται με την ανάπτυξη του λόγου, της ομιλίας και γενικά της επικοινωνίας και παρατηρούνται σε ένα τυπικά αναπτυσσόμενο παιδί.  Όσον αφορά την ομιλία, το βρέφος στην αρχή ψελλίζει, μετά ακολουθεί το βάβισμα και στην ηλικία των 12 μηνών αρχίζει να λέει τις πρώτες λέξεις.  Στους 18 μήνες έχουμε το ορόσημο της κρίσιμης μάζας των 50 λέξεων που ακολουθείται από το συνδυασμό των δύο λέξεων μαζί και μέχρι τους 24 μήνες. Αναμένεται σε ένα παιδί 24 μηνών να έχει 200 λέξεις.  Εάν έχει λιγότερες από 50 αυτό είναι πιθανή ένδειξη καθυστέρησης στην εξέλιξη του λόγου και της ομιλίας.  Στα 3 χρόνια τα παιδιά παρουσιάζουν βελτιωμένη ικανότητα φωνολογίας και γραμματικής και η επικοινωνία εδραιώνεται συστηματικά με καταληπτούς μικρούς διαλόγους σε συγκεκριμένα θέματα. Η γλώσσα, ο λόγος και η ομιλίας συνεχίζουν να εξελίσσονται μέχρι να φτάσει το παιδί να μιλά όπως ένας ενήλικας.

Η γλωσσική εξέλιξη μπορεί να χωριστεί στις ακόλουθες περιόδους:

• Προγλωσσική περίοδος
  • • 0-3 μηνών - άναρθρες κραυγές- ψέλλισμα
    • 3-6 μηνών - βάβισμα
    • 6-8 μηνών - κοινωνικό παιγνίδι
    • 8-12 μηνών - ήχοι της γλώσσας έκθεσης

• Μεταβατική περίοδος
  • • 12-18 μηνών- εμφανίζονται οι πρώτες 50 λέξεις
• Γλωσσική περίοδος
  • • 15-18 μηνών – ολοφραστικό στάδιο
    • 18-24 μηνών – στάδιο 2 λέξεων
    • 2-3 χρόνων- τηλεγραφικό στάδιο
    • 3-4,6 χρόνων – στάδιο ανάπτυξης της δομής της γλώσσας
    • 4,6 χρόνων+ εκλέπτυνση των γλωσσικών ικανοτήτων

Αναλυτικά τα στάδια λόγου και ομιλίας για τα πρώτα 3 χρόνια όπως επίσης και εισηγήσεις για βελτίωση του γλωσσικού περιβάλλοντος του παιδιού ανά περίοδο αναφέρονται στο τέλος του κειμένου στο Παράρτημα 1.

Ενδεικτικός πίνακας για την πρώιμη ανάπτυξη λόγου /ομιλίας με πιθανές επιπτώσεις εάν δεν επιτευχθούν τα ηλικιακά ορόσημα

Όπως έχει αναφερθεί και πιο πάνω ένα παιδί όταν αργήσει να μιλήσει μπορεί να σημαίνει διάφορες καταστάσεις. Αυτή η παρουσίαση θα επικεντρωθεί σε συχνό ερώτημα των γονέων που αφορά τον αυτισμό.  Εάν πάρουμε τα δεδομένα παγκόσμια, βλέπουμε ότι υπάρχει μια αυξητική τάση όχι κατ’ ανάγκη λόγω αύξησης στον αυτό καθαυτό πληθυσμό, αλλά στο γεγονός ότι εμείς σαν κλινικοί και σαν επιστήμονες έχουμε αναπτύξει εργαλεία και μεθόδους που επιτρέπουν την πρώιμ ανίχνευσης της συγκεκριμένης διαταραχής.  Η παγκόσμια εκστρατεία/καμπάνια ενημέρωσης και η παγκόσμια ημέρα αυτισμού που είναι κάθε Απρίλιο, έχουν ευαισθητοποιήσει ιδιαίτερα τους νέους γονείς.

Πιο κάτω αναφέρονται μερικά από τα σημεία που συμπεριλαμβάνονταν στην φετινή καμπάνια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας  για τον αυτισμό:

• Ο Αυτισμός, ή η Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ)- περιλαμβάνει μια ευρεία ομάδα διαταραχών που σχετίζονται με την ανάπτυξη του εγκεφάλου.
• Περίπου 1 στα 100 παιδιά έχει αυτισμό (Zeidan J,2022).
• Τα χαρακτηριστικά μπορεί να εντοπιστούν στην πρώιμη βρεφική ηλικία , αλλά ο αυτισμός συχνά θα διαγνωστεί πολύ αργότερα
• Οι ικανότητες και οι ανάγκες των ατόμων στη ΔΑΦ ποικίλουν και εξελίσσονται με τον καιρό.  Όπως κάποια άτομα με ΔΑΦ μπορούν να ζουν ανεξάρτητα, άλλα μπορεί να έχουν σοβαρές αναπηρίες και να χρειάζονται στήριξη μια ζωή.
• Τεκμηριωμένες ψυχοκοινωνικές παρεμβάσεις έχει αποδειχθεί να βελτιώνουν την επικοινωνία και τις κοινωνικές δεξιότητες με μια θετική επίδραση στην καλή ποιότητα ζωής τόσο των ίδιων των ατόμων με ΔΑΦ όσο και των φροντιστών τους.
• Η φροντίδα των ατόμων με ΔΑΦ χρειάζεται να υποστηρίζεται από δράσεις της κοινότητας για καλύτερη πρόσβαση, ένταξη/αποδοχή και στήριξη .

Τι είναι ο Αυτισμός;

Ο Αυτισμός ή η Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) ορίζεται ως μια αναπτυξιακή διαταραχή που εμφανίζεται στην παιδική ηλικία. Ο αυτισμός επηρεάζει αρνητικά τις κοινωνικές, γνωστικές, γλωσσικές και επικοινωνιακές ικανότητες ενός ατόμου.  Τα παιδιά που εμπίπτουν στη ΔΑΦ διαφέρουν τόσο στον βαθμό της διαταραχής τους, όσο και στα συγκεκριμένα συμπεριφορικά τους συμπτώματα.

Ποιες είναι οι βασικές δυσκολίες ή οι μεγαλύτερες προκλήσεις της ΔΑΦ;

Το αυτιστικό φάσμα, περιγράφει μια ομάδα καταστάσεων οι οποίες συγκαταλέγονται μέσα στις νευροαναπτυξιακές διαταραχές.  Οι  μεγαλύτερες προκλήσεις που παρουσιάζουν τα παιδιά με αυτισμό είναι δυσκολίες στην επικοινωνία , τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και στη συμπεριφορά.

Δυσκολίες στην Επικοινωνία

• Να μην μιλά ή να έχει ελλιπή/περιορισμένη ομιλία
• Παρουσιάζει απώλεια λέξεων τις οποίες μπορούσε να πει προηγουμένως
• Δυσκολεύεται στην έκφραση βασικών αναγκών και επιθυμιών
• Παρουσιάζει φτωχή ανάπτυξη λεξιλογίου
• Έχει δυσκολίες στο να ακολουθά οδηγίες ή να βρίσκει αντικείμενα τα οποία έχουν ονομαστεί
• Επαναλαμβάνει ότι του έχει λεχθεί (ηχολαλία)
• Δυσκολεύεται στην απάντηση ερωτήσεων
• Η ομιλία του ακούγεται διαφορετική (π.χ. «ρομποτική» ομιλία ή ομιλία η οποία έχει υψηλό τόνο)

Δυσκολίες στις Κοινωνικές δεξιότητες

• Φτωχή βλεμματική επαφή με άτομα ή με αντικείμενα
• Φτωχή ικανότητα παιχνιδιού (παιχνίδι προσποίησης ή κοινωνικό παιχνίδι)
• Υπερβολική εστίαση σε ένα θέμα ή αντικείμενα που τον ενδιαφέρουν
• Δυσκολία στο να κάνει φίλους
• Κλάμα, εύκολος θυμός, έντονο γέλιο χωρίς λόγο ή σε ακατάλληλη στιγμή
• Δεν αρέσει στο παιδί να το αγγίζεις ή να το κρατάς

Δυσκολίες στη συμπεριφορά/αντίδραση στον κόσμο γύρω τους

• Κούνημα μπροστά πίσω, πετάλισμα των χεριών ή άλλες κινήσεις (στιγμές αυτοαπασχόλησης)
• Να μη δίνει προσοχή στα πράγματα που το παιδί βλέπει ή ακούει
• Παρουσιάζει προβλήματα διαχειρισμού αλλαγής ρουτίνας
• Χρησιμοποιεί αντικείμενα με ασυνήθιστο τρόπο
• Παρουσιάζει ασυνήθιστη προσκόλληση σε αντικείμενα
• Φαίνεται να μην έχει την αίσθηση του φόβου σε πραγματικούς κινδύνους
• Αισθητηριακές ιδιαιτερότητες σε όλες τις αισθήσεις

Τι προκαλεί τον αυτισμό;

Πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα εισηγούνται διάφορους παράγοντες  όπως γενετικούς και περιβαλλοντικούς οι οποίοι συμβάλλουν στην εμφάνιση της ΔΑΦ επηρεάζοντας έτσι την πρώιμη ανάπτυξη του εγκεφάλου.  Ο αυτισμός θεωρείται μια εκ γενετής οργανική διαταραχή η οποία επηρεάζει τη φυσιολογική ανάπτυξη και μορφολογία του εγκεφάλου, κυρίως κατ