Γιατί συγκρούεται το παιδί μου
Τα παιδιά είναι πολύ φυσιολογικό να συγκρούονται, ακριβώς όπως είναι φυσιολογικό να συγκρούονται οι ενήλικες. Η σύγκρουση είναι ο τρόπος για να δείξει το παιδί ότι διαφωνεί με μια συνθήκη ή κατάσταση και ότι επιθυμεί κάτι να αλλάξει. Ως αντίδραση, η σύγκρουση είναι επιθυμητή διότι δείχνει ότι το παιδί έχει άποψη, ότι έχει δικές του επιλογές και ότι τις διεκδικεί. Η διεκδίκηση είναι σημαντική δεξιότητα στη ζωή του ατόμου, έτσι που να αγωνίζεται για να προστατέψει τον εαυτό του και τα δικαιώματά του, καθώς και για να κερδίσει αυτά που θεωρεί ότι του αναλογούν στη ζωή.
Πότε είναι οι συγκρούσεις αρνητικές
Οι συγκρούσεις θεωρούνται αρνητικές όταν γίνονται με μη αποδεχτό κοινωνικό τρόπο, όταν παραβιάζουν τα δικαιώματα των άλλων ή όταν βάζουν το άτομο σε κίνδυνο. Δηλαδή όταν εκδηλώνονται με τη χρήση σωματικής, λεκτικής ή ψυχολογικής βίας και όταν ο στόχος αφορά στην παράλογη διεκδίκηση αιτημάτων. Αν για παράδειγμα, το παιδί απαιτεί να παρακολουθήσει τηλεόραση για πολύ περισσότερο χρόνο από ότι θεωρεί ο γονέας ως επιτρεπτό για την ηλικία του και για να το πετύχει, αρχίζει να πετά ή να σπάει αντικείμενα, ή να χτυπά. Άλλα παραδείγματα αφορούν σε περιπτώσεις όπου το παιδί επιμένει να γίνει το δικό του χωρίς επιθυμία συμβιβασμού, όταν βρίζει ή απειλεί, όταν πιάνεται στα χέρια με άλλα παιδιά, όταν αρνείται πεισματικά να συνεργαστεί και όταν είναι έντονα ανυπάκουο.
Με ποιον συνήθως συγκρούεται το παιδί
Με οποιονδήποτε βρίσκεται, κατά την άποψή του, στην αντίπερα όχθη και δεν του δίνει αυτό που επιθυμεί. Το άτομο αυτό είναι συνήθως ο γονέας ο οποίος αναμένεται να ελέγχει και να αποφασίζει αν θα παρέχει ή όχι, αυτό που απαιτεί το παιδί. Κατά όμοιο τρόπο, το παιδί είναι πιθανόν να συγκρούεται και με οποιονδήποτε άλλο ενήλικα ο οποίος έχει κάποιας μορφής έλεγχο ή εξουσία απέναντί του, ή με άλλα παιδιά που διεκδικούν τα ίδια πράγματα.
Από πού μαθαίνει το παιδί τον τρόπο και το λόγο σύγκρουσης
Το πώς συγκρούεται το παιδί και οι λόγοι για τους οποίους θα συγκρουστεί, όπως όλες οι συμπεριφορές, μαθαίνεται αρχικά από το περιβάλλον, δηλαδή από τα άτομα που βρίσκονται γύρω του και το καθοδηγούν με λεκτικές ή μη λεκτικές οδηγίες, καθώς επίσης και με το παράδειγμά τους. Πιο συγκεκριμένα, το παιδί παρακολουθεί τον τρόπο με τον οποίο αντιδρούν οι σημαντικοί άλλοι στη ζωή του όπως οι γονείς, τα μεγαλύτερα αδέρφια, οι παππούδες/γιαγιάδες, οι δάσκαλοι, οι φίλοι τους κ.ο.κ. Οι αντιδράσεις αυτές τυγχάνουν εσωτερικής επεξεργασίας και μεταφράζονται σε συμπεριφορά. Άρα αν παρακολουθούν ένα από αυτά τα άτομα να έχει παράλογα και άδικα αιτήματα ή να αντιδρά επιθετικά/βίαια σε μια αντιπαράθεση, τότε πιθανόν να μιμηθούν την ίδια συμπεριφορά σε μια δική τους σύγκρουση.
Οι λόγοι για τους οποίους το παιδί θα μπει σε αντιπαράθεση, εκκινούν από το βασικό πυρήνα αντίληψης που έλαβε από την οικογένεια για το τι είναι σωστό και τι λάθος. Ακολούθως, όταν το παιδί καταγράψει μια συνθήκη ως αρνητική, θα νοιώσει κάποια συναισθήματα όπως αυτό της λύπης, της απογοήτευσης και τελικά του θυμού. Ο θυμός θα αποτελέσει την κινητήρια δύναμη αντίδρασης και θα εκδηλωθεί με συγκεκριμένη συμπεριφορά. Αν λοιπόν, το παιδί γνωρίζει θετικούς τρόπους διαχείρισης του θυμού του, όπως την έκφραση των συναισθημάτων και την επικοινωνία, τότε η έκβαση της σύγκρουσης πιθανόν να είναι ομαλή έως και εποικοδομητική. Αν από την άλλη, το παιδί γνωρίζει μόνο αρνητικούς τρόπους αντίδρασης, τότε η σύγκρουση θα έχει προβληματική έως καταστροφική εξέλιξη.
Θυμωμένοι γονείς έχουν θυμωμένα παιδιά και αυτά με τη σειρά τους θα είναι οι επόμενοι θυμωμένοι γονείς κ.ο.κ. Οι θυμωμένοι και κακοποιητικοί γονείς παίζουν τεράστιο ρόλο στην ανάπτυξη αντικοινωνικών και παραβατικών συμπεριφορών. Αποτελούν μοντέλο συμπεριφοράς ως προς το πώς το παιδί συναναστρέφεται με τους άλλους.
Θυμός και Συναναστροφή με Συνομήλικους
Όσο καλύτερα συναλλάσσεται ένα παιδί με συνομήλικούς του, τόσο καλύτερες θα είναι οι σχέσεις του αργότερα στη ζωή. Οι πρώτες ενδείξεις για την ικανότητα διαχείρισης των συναισθημάτων και της ανάπτυξης φιλικών ισορροπημένων σχέσεων, διαφαίνεται από τα χρόνια του νηπιαγωγείου. Οι έρευνες δείχνουν ότι παιδιά που παρουσιάζουν δυσκολίες ελέγχου του θυμού και του τρόπου σύγκρουσης σε πρώιμη ηλικία, παρουσιάζουν αυξημένο δείκτη παραβατικότητας και χαμηλότερες σχολικές επιδόσεις.
Πώς προκύπτει η σύγκρουση
Για να βοηθήσουμε το παιδί να ρυθμίσει θετικά την αντίδρασή του, είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τον τρόπο με τον οποίο εξελίσσεται η ανθρώπινη συμπεριφορά σε γεγονότα ή προκλήσεις που είναι δυνατόν να πυροδοτήσουν το συναίσθημα του θυμού και της σύγκρουσης. Στο σχολείο για παράδειγμα μπορεί αυτό να αφορά σε δυσκολίες στο μάθημα, απρόσμενες αλλαγές, κοροϊδία, ένταση με άλλα παιδιά ή το δάσκαλο κ.ο.κ, ενώ στο σπίτι μπορεί να σχετίζεται με έλλειψη ορίων, ανταγωνιστικές σχέσεις με αδέρφια, αμφισβήτηση για το βαθμό αγάπης, αξίας και ασφάλειας ή λανθασμένη ερμηνεία προθέσεων κ.ο.κ.
Ο τρόπος λειτουργίας της σύγκρουσης – Η καμπύλη του θυμού
Ένα γεγονός, ακόμη και μικρό, είναι αρκετό για να πυροδοτήσει στο άτομο το μηχανισμό άμυνας ή επίθεσης.
Στο στάδιο της πυροδότησης, το παιδί ερμηνεύει εξωτερικούς παράγοντες ως απειλητικούς και ότι κινδυνεύει να χάσει ή να μην πετύχει αυτό που θέλει. Σε αυτό το στάδιο, μπορούμε ακόμη να αποτρέψουμε την κλιμάκωση της έντασής του, μιας και δεν έχουν ενταθεί οι συναισθηματικές και σωματικές αντιδράσεις που συνοδεύουν τη γνωστική αντίληψη των γεγονότων. Σε αυτό το στάδιο το παιδί μπορεί ακόμη να υπακούσει σε οδηγίες. Αν όμως η κατάσταση δεν ελεγχθεί/τερματιστεί, τότε ραγδαία κλιμακώνεται.
Στη Φάση Κλιμάκωσης, το σώμα και το μυαλό λειτουργούν αποκλειστικά για την ετοιμασία εισόδου σε μάχη. Εδώ υπάρχει μικρότερο περιθώριο το παιδί να υπακούσει σε οδηγίες. Σε αυτό το στάδιο το παιδί αρχίζει να διαπληκτίζεται, αρνείται να συνεργαστεί, γίνεται προκλητικό προς τον γονιό ή άλλο ενήλικα και ανυπάκουο. Στη Φάση Έντασης, το παιδί αρνείται οποιαδήποτε συνεργασία και γίνεται εμφανέστερα επιθετικό, ενώ στη Φάση Κρίσης/Κορύφωσης Έντασης, η οποία είναι συνήθως μικρής διάρκειας, γίνεται το ξέσπασμα, η συμπεριφορά του παιδιού είναι εκτός ελέγχου και μπορεί να εκφράζεται με σωματική βία, αυτοτραυματισμό, καταστροφή αντικειμένων, ανεξέλεγκτο κλάμα και φωνές. Το παιδί είναι σχεδόν ανίκανο να ακούσει οδηγίες, να αλλάξει τη συμπεριφορά του ή να σκεφτεί τη ζημιά που μπορεί να κάνει στον εαυτό του και στους άλλους.
Στη Φάση Αποκλιμάκωσης, ο θυμός αρχίζει να καταλαγιάζει, όμως επειδή υπάρχει υπερευαισθησία, το άτομο είναι ακόμη ευάλωτο και υπάρχει πιθανότητα νέου κύκλου θυμού. Αν δεν υπάρξει άλλο επεισόδιο, το σώμα επανέρχεται με αργούς ρυθμούς (μπορεί να χρειαστεί και 48 ώρες) στη φυσιολογική του κατάσταση. Στη Φάση Επαναφοράς, το παιδί είναι πιθανό να νοιώσει αισθήματα λύπης και μεταμέλειας. Εδώ είναι σημαντικό η παρέμβασή μας να στοχεύσει στη μεταμέλεια για τη συμπεριφορά και όχι στην ενοχοποίηση γιατί οποιοδήποτε πλήγμα στην προσωπική εικόνα του παιδιού, είναι πιθανό να το βάλει σε άμυνα και ως εκ τούτου να διατηρήσει το θυμό και την επιθετικότητά του. Οι παρεμβάσεις που αφορούν σε συμπεριφορές και όχι επίθεση προς το πρόσωπο, έχουν υψηλές πιθανότητες επιτυχίας ως προς τα θέματα μεταμέλειας, διόρθωσης και επανόρθωσης.
Πρόληψη και Αντιμετώπιση της Σύγκρουσης και Διαχείριση του Θυμού
Ο καλύτερος τρόπος διαχείρισης του θυμού και της σύγκρουσης, είναι πρωτίστως η πρόληψη. Για να προλάβουμε τις αρνητικές αντιδράσεις στο παιδί, στοχεύουμε στην ανάπτυξη των πιο κάτω:
Αντιμετώπιση της έντασης, του θυμού και των συγκρούσεων
Σε ότι αφορά στην αντιμετώπιση της έντασης, του θυμού και των συγκρούσεων, οι πιο κάτω είναι μερικές από τις ενδεικνυόμενες ενέργειες:
- Ακούμε το παιδί προσεκτικά. Δεν διακόπτουμε, δεν απαντούμε εμείς στη θέση του, δεν αμφισβητούμε αυτά που λέει, δεν κάνουμε υποθέσεις και δεν βγάζουμε αυθαίρετα συμπεράσματα.
- Εντοπίζουμε μαζί τι πυροδότησε την κατάσταση και πώς εξελίχθηκε η ένταση, με στόχο να το βοηθήσουμε να χαρτογραφήσει και να αντιληφθεί ψύχραιμα τα αίτια και τα υπέρ-κατά της συμπεριφοράς του. Χρησιμοποιούμε τις πιο κάτω ερωτήσεις:
- Στην περίπτωση που η σύγκρουση είναι μεταξύ μας, απαντούμε στην κάθε ερώτηση μετά από το παιδί, για να εξηγήσουμε τη δική μας θέση και να βρούμε μαζί μια λύση από την οποία θα αισθανόμαστε και οι δυο κερδισμένοι.
- Όταν η σύγκρουση είναι μεταξύ του παιδιού και κάποιου άλλου, όπως τα αδέρφια του, τότε θα μεσολαβήσουμε με τον ίδιο τρόπο όπως πιο πάνω για να λυθεί το πρόβλημα.