Τα εμβόλια αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα στην ιστορία της ιατρικής, αφού κατάφεραν να απαλλάξουν την ανθρωπότητα από δυνητικά θανατηφόρες ασθένειες όπως είναι η ευλογιά.
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), χάρη στον εμβολιασμό, προλαμβάνονται κάθε χρόνο 2-3 εκατομμύρια θάνατοι σε όλο τον κόσμο και προφυλάσσονται πολύ περισσότερα παιδιά από την εμφάνιση μολυσματικής νόσου ή από κάποια μόνιμη αναπηρία.
Πότε ξεκίνησε η ιδέα του εμβολιασμού;
Ο Βρετανός παθολόγος Edward Jenner το 1796 παρατήρησε ότι οι γυναίκες που άρμεγαν τις αγελάδες παρουσίαζαν φυσαλίδες στα χέρια τους (δαμαλίτιδα- ήπια μορφή ευλογιάς) και δε νοσούσαν από ευλογιά. Έτσι δύο χρόνια μετά χρησιμοποίησε το πύον από τις φυσαλίδες μίας αγρότισσας και εμβολίασε ένα οκτάχρονο αγόρι - τον γιο του κηπουρού του, τον James Philips. O James ακολούθως ήρθε σε επαφή με άτομα που έπασχαν από ευλογιά, αλλά δεν είχε νοσήσει ο ίδιος. Ο Jenner λοιπόν, δε δίστασε να επαναλάβει το πείραμα και σε άλλα παιδιά, μεταξύ των οποίων ήταν και ο 11 μηνών γιος του. Αρκετά χρόνια αργότερα με τη συστηματική εφαρμογή της μαζικής ανοσοποίησης της ευλογιάς η νόσος αυτή εξαλείφθηκε.
Τα επόμενα χρόνια, το 1923, ο Alexander Glenny τελειοποίησε μια μέθοδο αδρανοποίησης της τοξίνης του τετάνου με φορμαλδεΰδη. Η ίδια μέθοδος χρησιμοποιήθηκε για την ανάπτυξη ενός εμβολίου κατά της διφθερίτιδας και του κοκύτη το 1926. Το 1927 αναπτύσσεται το εμβόλιο για τη φυματίωση. Το 1930 αναπτύσσεται το εμβόλιο της γρίπης, λίγα χρόνια μετά τη σοβαρή επιδημία γρίπης που συνέβη στην Ευρώπη το 1918-1919 που σκότωσε 20 εκατομμύρια ανθρώπους. Το 1955 αναπτύσσεται το πρώτο αποτελεσματικό εμβόλιο εναντίον της πολιομυελίτιδας χρησιμοποιώντας νεκρούς ιούς και το 1962 ο Albert Sabin παρασκεύασε το από του στόματος χορηγούμενο εμβόλιο χρησιμοποιώντας ζωντανούς εξασθενημένους ιούς. Τα επόμενα χρόνια κατασκευάστηκαν τα εμβόλια κατά της ιλαράς, της ερυθράς, της παρωτίτιδας, της ηπατίτιδας Β, του πνευμονιόκοκκου, του αιμόφιλου Β, του μηνιγγιτιδόκοκκου, της ανεμοβλογιάς, της ηπατίτιδας Α κοκ.
Με ποιο τρόπο δρουν τα εμβόλια;
Με το εμβόλιο ουσιαστικά εισάγουμε στον οργανισμό μας ένα νεκρό ή εξασθενημένο μικροοργανισμό ή ένα μικρό κομματάκι από αυτό τον μικροοργανισμό (που σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα παράγεται τεχνητά από τον ίδιο τον άνθρωπο). Έτσι το ανοσοποιητικό μας αντιλαμβάνεται έναν «ξένο εισβολέα» στο σώμα μας και παράγει αντισώματα για να τον αντιμετωπίσει, όμως ταυτόχρονα δε μολύνεται από αυτόν, αφού είναι νεκρός ή εξασθενημένος ή αποτελεί ένα μικρό κομματάκι αυτού. Αν ο ίδιος παθογόνος μικροοργανισμός προσπαθήσει στο μέλλον να εισέλθει στο σώμα του παιδιού, τα αντισώματα που παρήχθησαν, θα τον «θυμηθούν», θα τον καταστρέψουν και έτσι το παιδί δε θα αρρωστήσει.
Εναντίον ποιων ασθενειών υπάρχουν σήμερα διαθέσιμα εμβόλια;
Τα διαθέσιμα εμβόλια που χρησιμοποιούνται στην Κύπρο σήμερα παρέχουν προστασία για τις για τις πιο κάτω ασθένειες:
-Διφθερίτιδα, τέτανος, κοκκύτης, πολιομυελίτιδα, αιμόφιλος Ινφλουέντζας τύπου b (Hib)
-Ηπατίτιδα Α και ηπατίτιδα Β
-Γαστρεντερίτιδα από Ρότα Ιό
-Πνευμονιοκοκκική νόσος
-Μηνιγγιτιδοκοκκική νόσος (ορότυποι A, B, C, W135, Y)
-Ερυθρά/Ιλαρά/Παρωτίτιδα
-Ανεμοβλογιά
-Ιός των ανθρωπίνων θηλωμάτων (HPV) - Καρκίνος Τραχήλου Μήτρας
-Γρίπη
Επίσης, για πιο ειδικές περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα σε περίπτωση ταξιδιού σε ενδημικές χώρες, διατίθενται εμβόλια για τις πιο κάτω νόσους:
Κίτρινος Πυρετός, Άνθρακας, Τυφοειδής Πυρετός, Εγκεφαλίτιδα από κρότωνες, Ιαπωνική Εγκεφαλίτιδα, Λύσσα, Έρπητας ζωστήρας, Ευλογιά.
Μύθοι σε σχέση με τα εμβόλια
Ο μεγάλος όγκος αφιλτράριστων πληροφοριών σχετικά με τα εμβόλια, που κατακλύζει καθημερινά τους γονείς αποτελεί πηγή ανησυχίας και διαιωνισμό μύθων. Τι από όλα αυτά ισχύει λοιπόν;
1ος μύθος – Δεν έχω κάνει κανένα εμβόλιο στο παιδί μου και δεν έχει νοσήσει μέχρι στιγμής, άρα τα εμβόλια δεν είναι αναγκαία.
Όταν το μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού είναι εμβολιασμένο υπάρχει η λεγόμενη ανοσία της αγέλης. Αυτό σημαίνει πως ένα παιδί το οποίο δεν έχει εμβολιαστεί προστατεύεται έμμεσα από το υπόλοιπο σύνολο εμβολιασμένων ατόμων που το περιβάλλουν, αφού εμποδίζουν τη μετάδοση μιας μολυσματικής ασθένειας και κατ’επέκταση προστατεύεται και το ίδιο. Εάν όμως το ποσοστό των μη εμβολιασμένων παιδιών μεγαλώσει πάνω από κάποιο συγκεκριμένο αριθμό (ποικίλει ανάλογα με την ασθένεια) τότε η μετάδοση σοβαρών ασθενειών θα είναι πολύ πιο εύκολη και δε θα ισχύει η ανοσία της αγέλης.
Με τον εμβολιασμό επομένως, προστατεύουμε όχι μόνο τον εαυτό μας αλλά και τους γύρω μας.
2ος μύθος - Η ταυτόχρονη εφαρμογή πολλών εμβολίων «υπερφορτώνουν» το ανοσοποιητικό σύστημα του παιδιού και αυξάνονται οι πιθανότητες για παρενέργειες.
Τα παιδιά έρχονται καθημερινά σε επαφή με χιλιάδες μικροοργανισμούς που βρίσκονται στον αέρα, στο φαγητό, στα αντικείμενα που ακουμπούν κ.λπ, αλλά και με πολύ περισσότερα αντιγόνα. Οι μικροοργανισμοί/αντιγόνα αυτοί, που είναι ξένοι προς τον οργανισμό τους, αναγνωρίζονται από το ανοσοποιητικό τους σύστημα και αντιμετωπίζονται χωρίς να προκαλείται κανένα πρόβλημα. Με τον ίδιο τρόπο λειτουργεί ο οργανισμός, όταν έρχεται σε επαφή με τους μικροοργανισμούς ή με το κομματάκι του μικροοργανισμού που εισάγονται μέσω του εμβολίου (που στην προκειμένη περίπτωση είναι πολύ λιγότεροι από αυτούς που κατακλύζεται καθημερινά). Τα πολυδύναμα εμβόλια λοιπόν (εξαπλό, πενταπλό κ.λπ.) όχι μόνο δε βλάπτουν το παιδί, αλλά έχουν και πλεονεκτήματα αφού το παιδί δέχεται λιγότερα τσιμπήματα και υπάρχει καλύτερη συμμόρφωση στο εθνικό πρόγραμμα εμβολιασμών.
3ος μύθος – Το εμβόλιο ΜΜR (ιλαρά-ερυθρά-παρωτίτιδα) προκαλεί αυτισμό.
Το 1998 μια ερευνητική ομάδα στο Ηνωμένο Βασίλειο, με επικεφαλής τον Andrew Wakefield, δημοσιεύσε στο ιατρικό περιοδικό Lancet τα αποτελέσματα έρευνας στην οποία είχαν συμμετάσχει μόνο 12 παιδιά. Tα αποτελέσματα υποδήλωναν τη συσχέτιση του αυτισμού με το εμβόλιο ιλαράς-ερθράς-παρωτίτιδας (MMR).
Το Γενικό Ιατρικό Συμβούλιο της Βρετανίας διαπίστωσε ότι τα αποτελέσματα που δημοσιεύθηκαν στο άρθρο ήταν ψευδή και το άρθρο αποσύρθηκε από το περιοδικό το 2010.. Στη συνέχεια αφαιρέθηκε η άδεια ασκήσεως ιατρικού επαγγέλματος από τον Wakefield.
Το γεγονός αυτό οδήγησε σε πτώση των ποσοστών εμβολιασμού στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιρλανδία και αντίστοιχη αύξηση των κρουσμάτων ιλαράς και της παρωτίτιδας.
Σε έρευνες που πραγματοποιήθηκαν από το 1998 μέχρι σήμερα, στις οποίες συμμετείχαν πάνω από 1 εκκατομμύριο παιδιά, δεν ανευρέθη κανένας συσχετισμός του εμβολίου MMR με τον αυτισμό. Το θέμα λοιπόν ξεκαθαρίστηκε και ο μύθος αυτός έχει καταρριφθεί πλήρως.
4ος μύθος – Τα εμβόλια περιέχουν τοξικά πρόσθετα ή συντηρητικά
Η θειομερσάλη αποτελεί μία μεθυλική ένωση του υδραργύρου η οποία έχει χρησιμοποιηθεί ως συντηρητικό των εμβολίων με σκοπό να τα διατηρεί αποστειρωμένα.
Η αρχή προστασίας του περιβάλλοντος καθόρισε όρια, ώστε η έκθεση σε μεθυλικές ενώσεις υδραργύρου να είναι ασφαλής όσες δόσεις εμβολίου και να λάβει ένα παιδί, ακόμα και αν είναι πρόωρο. Επιπλέον, το συντηρητικό αυτό δε χρησιμοποιείται πια στα περισσότερα εμβόλια που χορηγούνται διεθνώς.
Επίσης, ορισμένα εμβόλια περιέχουν άλατα αλουμινίου. Οι ποσότητες όμως είναι πολύ μικρότερες από τα ανώτερα επιτρεπτά επίπεδα.
Συμπερασματικά, δεν υπάρχει καμία επιστημονική μελέτη που να έχει τεκμηριώσει τη συσχέτιση οποιασδήποτε βλάβης στον οργανισμό των παιδιών με τα συντηρητικά που εμπεριέχονται σε αυτά.
Γιατί να εμβολιάσετε το παιδί σας;
-Αρχικά, τα εμβόλια είναι ασφαλή και αποτελεσματικά. Όλα τα εμβόλια περνούν από αυστηρούς και εκτεταμένους ελέγχους τόσο από τα αρμόδια ευρωπαϊκά και όσο και από διεθνή σώματα, που επιτηρούν τα φάρμακα προκειμένου να εξασφαλιστεί η ασφάλεια τους πριν την έναρξη χρήσης τους από το κοινό. Οι σοβαρές ανεπιθύμητες ενέργειες μετά τον εμβολιασμό, όπως οι σοβαρές αλλεργικές αντιδράσεις, είναι πάρα πολύ σπάνιες. Τα τελευταία χρόνια με τη χρήση των νεότερων εμβολίων δεν παρατηρούνται αυτές οι επιπλοκές. Αυτό που πρέπει να έχετε στο μυαλό σας είναι ότι η πιθανότητα επιπλοκής είναι πολύ πιο μικρή από τη πιθανότητα να πεθάνει το παιδί ή να έχει μια μόνιμη αναπηρία, σε περίπτωση που μολυνθεί από τη νόσο.
-«Κάλλιον του θεραπεύειν το προλαµβάνειν» -είπε ο Ιπποκράτης. Είναι πάντα προτιμότερο να προλαμβάνουμε μια ασθένεια αντί να τη θεραπεύουμε, αφού συμβεί. Τα εμβόλια λοιπόν αποτελούν το κατεξοχήν μέτρο πρόληψης για την εξάλειψη των μεταδοτικών νοσημάτων και πλέον ορισμένων κακοηθειών με το εμβόλιο κατά του ιού των ανθρώπινων θηλωμάτων(HPV) και το εμβόλιο ηπατίτιδας Β.
- Τα εμβόλια αποτρέπουν σοβαρές ασθένειες που μπορούν να προκαλέσουν εγκεφαλική βλάβη, απώλεια ακοής, απώλεια άκρων, παράλυση και ακόμη και θάνατο.
- Ο εμβολιασμός δεν προστατεύει μόνο το ίδιο το παιδί, αλλά και άλλα μέλη της οικογένειας, ηλικιωμένους (γιαγιά, παππού), ανοσοκατασταλμένους (μεταμοσχευμένους, καρκινοπαθείς), νεογνά και μικρά βρέφη που δεν έχουν προλάβει να εμβολιαστούν. Για να κρατήσετε επομένως ασφαλείς τους φίλους και τους αγαπημένους σας, πρέπει να εμβολιάζετε τα παιδιά σας.
-Ο εμβολιασμός συμβάλλει στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη, εφόσον μειώνει τις επιδημίες, μειώνει τις εισαγωγές στα νοσοκομεία, το υψηλό κόστος θεραπειών, μειώνει την ανάγκη για λήψη άδειας αναρρώσεως, αυξάνοντας έτσι την παραγωγικότητα, την παραγωγή έργου.
-Τα εμβόλια προστατεύουν τις επόμενες γενιές. Πολλές ασθένειες πλέον έχουν μειωθεί ή εξαφανιστεί εντελώς. Ένα παράδειγμα αυτών είναι η ευλογιά, η οποία προκάλεσε το θάνατο εκατομμυρίων ανθρώπων, με τη βοήθεια όμως του εμβολιασμού η νόσος αυτή έχει εξαλειφθεί.
Τι θα γίνει αν μειωθεί η εμβολιαστική κάλυψη για ένα εμβόλιο;
Όλοι μας έχουμε ακούσει τουλάχιστον μια φορά στη ζωή μας για τα αντιεμβολιαστικά κινήματα. Μειώνοντας την εμβολιαστική κάλυψη για ένα εμβόλιο (μέσω της άρνησης για εμβολιασμό) δημιουργούμε μια «πύλη εισόδου» για ιδιαίτερα μολυσματικές ασθένειες οι οποίες οδηγούν σε σοβαρές επιπλοκές, αναπηρίες και στο θάνατο. Χάρη στο μαζικό εμβολιασμό κάποιες από αυτές τις νόσους εξαλείφθηκαν. Κανένας όμως δε μας εξασφαλίζει ότι δε θα επανεμφανιστούν στο μέλλον. Σε μια εποχή που τα ταξίδια σε μακρινές χώρες έχουν γίνει καθημερινότητα εύκολα μπορεί να εισέλθει σε μία χώρα που είναι «καθαρή», κάποιο άτομο που να πάσχει από μολυσματική ασθένεια και να δοθεί το έναυσμα για την εξάπλωσή της.
Η καίρια σημασία του εμβολιασμού αναδεικνύεται έντονα με την εμφάνιση νέων κρουσμάτων σε χώρες που για κάποιους λόγους είχε μειωθεί η εμβολιαστική κάλυψη. Στην Αγγλία, στις αρχές της δεκαετίας του 1970, λόγω της ενοχοποίησης του εμβολίου του κοκύτη για σοβαρές νευρολογικές βλάβες- εγκεφαλίτιδα μειώθηκαν οι εμβολιασμοί των παιδιών εναντίον του κοκύτη. Το ποσοστό εμβολιαστικής κάλυψης (το ποσοστό των παιδιών που είναι εμβολιασμένα στο σύνολο του παιδιατρικού πληθυσμού για μια συγκεκριμένη ηλικιακή ομάδα) έπεσε από το 80% στο 60%. Το αποτέλεσμα ήταν να ξεσπάσει επιδημία κοκύτη στην Αγγλία με το θάνατο 100 παιδιών. Εκατοντάδες άλλα παιδιά προσβλήθηκαν από μόνιμες αναπηρίες. Οι γονείς αμέσως θορυβήθηκαν και τα αμέσως επόμενα χρόνια το ποσοστό κάλυψης ανέβηκε στο 95%! Παραδείγματα σαν και αυτό έχουμε δεκάδες και είναι πραγματικά λυπηρό να πρέπει να πεθάνουν κάποια παιδιά ή να μείνουν ανάπηρα, για να συνετιστούν οι γονείς και να εμβολιάσουν τα παιδιά τους.
Το 2013 με τη Συρία σε συνθήκες εμφύλιου πολέμου είχε μειωθεί ο εμβολιασμός των παιδιών. Κακή πτυχή του πολέμου (μείωση της εμβολιαστικής κάλυψης) υπήρξε η επανεμφάνιση της πολιομυελίτιδας με το θάνατο βρεφών και νήπιων ηλικίας έως δύο ετών, τα οποία δεν ήταν επαρκώς εμβολιασμένα.
Τα τελευταία χρόνια η Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας καταγράφει επιδημίες ιλαράς ακόμα και σε χώρες της Ευρώπης (Ιταλία, Γαλλία, Ουκρανία κ.τ.λ.) με καταστροφικές συνέπειες στην υγεία των παιδιών που προσβλήθηκαν. Ήδη ανακοινώθηκαν αρκετοί θάνατοι παιδιών και γίνονται προσπάθειες να αυξηθεί το ποσοστό εμβολιαστικής κάλυψης στις χώρες αυτές. Στην Ιταλία έχει μάλιστα ψηφιστεί νομοθεσία για υποχρεωτικό εμβολιασμό των παιδιών για ένα σημαντικό αριθμό εμβολίων.
Επίλογος
Ο εμβολιασμός αποτελεί το σημαντικότερο ιατρικό επίτευγμα του 20ου αιώνα και αδιαμφισβήτητα αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο στην πρόληψη βακτηριακών, ιογενών λοιμώξεων καθώς και ορισμένων μορφών καρκίνου με την δημιουργία εμβολίου για τον ιό των ανθρώπινων θηλωμάτων και του ιού ηπατίτιδας Β. Αποτελεί χρέος και καθήκον μας, ο εμβολιασμός των παιδιών μας.
Πριν να πάρετε την απόφαση να μην εμβολιάσετε τα παιδιά σας, σκεφτείτε ότι δε θα αφήνατε το παιδί σας χωρίς παιδικό κάθισμα και ζώνη ασφαλείας στο αυτοκίνητο. Χωρίς λοιπόν τον εμβολιασμό εκτίθεται το παιδί σας σε τεράστιους κινδύνους- λοιμώξεις αρκετές από τις οποίες προκαλούν σοβαρά προβλήματα υγείας.
Μην του στερήσετε λοιπόν «τη ζώνη ασφαλείας» του από σοβαρά, λοιμώδη νοσήματα.