Ανατροφή. Ποιος και πώς μεγαλώνει το παιδί μου;

Α. Ποιος Μεγαλώνει το παιδί μου;

Πώς ανα­τρέ­φου­με σή­με­ρα τα παι­δι­ά μας; Μή­πως πα­ρα­με­λού­με το έρ­γο της αγω­γής τους ή αφή­νου­με να το ασκή­σουν α­νεύ­θυ­να πρό­σω­πα και τα μέ­σα μα­ζι­κής ενη­μέ­ρω­σης; Το έ­ντυ­πο, το ρα­δι­ό­φω­νο, η τη­λε­ό­ρα­ση, το δι­α­δί­κτυ­ο πα­ρου­σι­ά­ζο­νται ως «κατ’ οίκον δι­δά­σκα­λοι» με τε­ρά­στι­α δύ­να­μη ε­πιρ­ρο­ής στις παι­δι­κές ψυ­χές. Ι­δι­αί­τε­ρα η τη­λε­ό­ρα­ση και το δι­α­δί­κτυ­ο λει­τουρ­γούν ως το δυ­να­μι­κό­τε­ρο σχο­λεί­ο κα­θώς δη­μι­ουρ­γούν πρό­τυ­πα προς μί­μη­ση.

 «Οι σύγχρονες γυναίκες είναι απασχολημένες, εργάζονται πολλές ώρες, οπότε είναι απαραίτητο να υπάρχει κάποια βοήθεια στο σπίτι. Εφόσον δεν είναι διαθέσιμοι η γιαγιά και ο παππούς που, κατά τη γνώμη μου, είναι η καλύτερη λύση, αφού είναι άτομα απόλυτης εμπιστοσύνης και σταθερές παρουσίες στη ζωή του παιδιού, οι γονείς αναζητούν κάποια κυρία που θα κάνει αυτή τη δουλειά. Όμως ο εντοπισμός μια καλής νταντάς θέλει υπομονή και η τελική επιλογή πρέπει να γίνει με προσοχή» («Έθνος της Κυριακής» η ψυχολόγος - παιδοψυχολόγος, Αλεξάνδρα Καππάτου).

Καλό θα ήταν να αποφύγουμε τις μικρές αγγελίες γιατί ουσιαστικά θα βάλουμε μια ξένη μέσα στο σπίτι μας και δε θα είμαστε σε θέση να γνωρίζoυμε το ποιόν της. Μπορεί βέβαια να μας προκύψει η καλύτερη περίπτωση αλλά ποτέ δεν μπορείς να ξέρεις. Αν η κοπέλα είναι αλλοδαπή καλό θα ήταν να ξέρει και κάποια στοιχειώδη ελληνικά για να μπορεί να συνεννοηθεί με το παιδί. Κι επειδή ακριβώς στην παιδική ηλικία είμαστε όλοι «σφουγγάρια», το παιδί μπορεί να καταλήξει να μιλάει καλύτερα τη ξένη γλώσσα από τα ελληνικά.

Βασικά, οι κυριότερες εναλλακτικές επιλογές των εργαζόμενων γονέων  είναι συνήθως οι ακόλουθες τρεις:

1. Συγγενικό πρόσωπο

2. Μπέιμπι σίτερ

3. Παιδικός σταθμός

Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να 'ζυγίσουμε' προσεκτικά τα δεδομένα.
Ίσως, μερικοί θεωρούν ότι η ποσότητα του χρόνου που περνάει μια μητέρα κοντά στο παιδί της είναι αυτό που την καθιστά καλή. Στην πραγματικότητα, όμως, αυτό που έχει μεγαλύτερη σημασία είναι η ποιότητα του χρόνου που αφιερώνει μια μητέρα στο παιδί της. Σημασία έχει πώς θα περάσουμε το χρόνο μας κοντά στο παιδί μας και αν θα μπορέσουμε τις ώρες που θα είμαστε κοντά του να του εκφράσουμε την αγάπη που νιώθουμε γι' αυτό. Το παιδί μας, έστω και αν είναι λίγων μόλις μηνών, μπορεί να νιώσει την αγάπη μας και το ενδιαφέρον μας, από τον τρόπο που θα το αγκαλιάσουμε και από τον τόνο της φωνής μας, την έκφρασή μας, κτλ. Αν, επομένως, τις ώρες που είμαστε κοντά του φροντίζουμε να του εκδηλώνουμε την αγάπη μας, να παίζουμε μαζί του και να γενικά να ασχολούμαστε μ’ αυτό, το παιδί μας θα νιώσει όλα αυτά τα συναισθήματα και θα «εισπράξει» την αγάπη μας... Δε θα πρέπει, άλλωστε, να ξεχνάμε ότι ακόμη και αν ήμασταν όλη την ημέρα στο σπίτι, το παιδί δε θα ήταν η μόνη μας ασχολία.

Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι υπάρχουν γονείς που μεγαλώνουν ευτυχισμένα, καλά προσαρμοσμένα παιδιά, χωρίς προβλήματα. Συχνά επικρατεί ο μύθος ότι η αρμονία μέσα στην οικογένεια είναι αυτό που επικρατεί στις περισσότερες περιπτώσεις (εξαίρεση, όχι κανόνας).

Υπάρχουν τέλειοι γονείς;  

Στην πραγματικότητα κάθε γονιός και κάθε  οικογένεια έχουν τις δικές τους ατέλειες και προβλήματα. Οι γονείς πρέπει να κατανοούν και να αποδέχονται ότι μπορεί να αισθάνονται ανησυχίες, θυμό, σύγχυση και ενοχές λόγω της συμπεριφοράς του παιδιού τους. Μερικοί ανησυχούν μήπως το παιδί τους χρειάζεται ψυχολόγο... Πρωτίστως, όμως, θα λέγαμε, εκείνο που χρειάζεται το παιδί είναι Γονείς, κυρίως γονείς που να το αγαπάνε σωστά;

Β. Πώς Μεγαλώνει το Παιδί μου;

Εξίσου σημαντικό, όμως, με το ερώτημα «Ποιος Μεγαλώνει Το Παιδί Μου;» είναι και το ερώτημα του «Πώς Μεγαλώνει ένα Παιδί;» για να έχει ομαλή και ολόπλευρη ψυχοσωματική ανάπτυξη. Ένα παιδί μεγαλώνει σωστά κυρίως όταν δέχεται σωστή αγάπη από τους γονείς του και από το περιβάλλον του.

Πότε, όμως αγαπάμε αληθινά;

Κατ’ αρχήν, όλοι θέλουμε να μας αγαπάνε διότι έτσι νιώθουμε ότι αξίζουμε (σεβόμαστε, εκτιμούμε και αγαπάμε τον εαυτό μας). H αληθινή αγάπη, όμως, προϋποθέτει και θυσία. Η σωστή αγάπη, εξάλλου, βάζει όρια,  αλλά δεν είναι «υπό όρους». Δεν θα ήταν υπερβολή, μάλιστα, να λέγαμε πως η αγάπη αποτελεί το καλύτερο ‘ψυχοφάρμακο’.

«Η αγάπη, η αποδοχή  και η εκτίμηση του εαυτού αποτελούν τη βάση  της ψυχικής ισορροπίας του ατόμου και της ικανότητάς του να ζει ευτυχισμένο με τους άλλους». Επιπλέον, σύμφωνα με κάποιους ορισμούς, η Ψυχική Υγεία προϋποθέτει «καλή σχέση με τον εαυτό, καλή σχέση με τους άλλους και δημιουργικότητα» (Χαραλάμπους, 2002). Ένας άλλος ορισμός της ψυχικής υγείας την ορίζει ως «την ικανότητα ν’ αγαπάς, την ικανότητα ν’ αγαπιέσαι και την αίσθηση ότι αξίζεις» (Φάρος, 2001).

Βασική προϋπόθεση, όμως, για να αισθάνεται ένα παιδί ότι το αγαπάς και για να γεμίσει το ‘Συναισθηματικό του Δοχείο’ χρειάζεται σύμφωνα με τον Ross Campbell (1997), Οπτική Επαφή, Συγκεντρωμένη Προσοχή και Σωματική Επαφή από μέρους του γονιού.

Εξάλλου, η αυτοεκτίμηση, η οποία θεωρείται το οξυγόνο της ψυχικής υγείας του ατόμου, χτίζεται σε μεγάλο βαθμό, τα πρώτα χρόνια της ζωής του. Ένα παιδί γονιών που είναι διαθέσιμοι, στοργικοί και ενθαρρύνουν τις προσπάθειές του, διαμορφώνει ένα καλό εσωτερικό μοντέλο του εαυτού του, δηλαδή έχει καλή αυτοεκτίμηση. Με μια έννοια «την εικόνα του εαυτού μας την αποκτούμε από τη στάση και τη συμπεριφορά των άλλων απέναντί μας». Την αλήθεια αυτή, θέλοντας να εκφράσει και ο Cooley αναφέρει χαρακτηριστικά πως «τα συναισθήματα που τρέφει το άτομο για τον εαυτό του αντανακλούν τα συναισθήματα και τις κρίσεις των άλλων γι’αυτό» (όπως το ίδιο το άτομο  τις αντιλαμβάνεται).

Αρνητικό ρόλο στην διαδικασία ανάπτυξης της αυτοεκτίμησης αποτελεί η δημιουργία ‘ταμπελών’. Οι ταμπέλες είναι αυτές που, σε μεγάλο βαθμό, καθορίζουν τη συμπεριφορά μας. Δηλαδή, συμπεριφερόμαστε με βάση τι γράφει η ταμπέλα μας. Αυτό στην ψυχολογία εμπίπτει στη θεωρία της ‘Αυτοεκπληρούμενη Προφητείας’. Ταμπέλες βάζουμε είτε εμείς οι ίδιοι στον εαυτό μας είτε μας βάζουν οι άλλοι.

Μερικά χαρακτηριστικά των ατόμων που έχουν ψηλή αυτοεκτίμηση σύμφωνα με τη βιβλιογραφία είναι τα ακόλουθα:

Τα άτομα αυτά:

• Είναι πιο ευτυχισμένα.
• Είναι πιο αισιόδοξα.
• Προσαρμόζονται ομαλά.
• Εκδηλώνουν συναισθηματική σταθερότητα.
• Διαθέτουν ισχυρούς μηχανισμούς αντιμετώπισης δύσκολων καταστάσεων.
• Είναι λιγότερο αμυντικά.
• Αντιμετωπίζουν κατάλληλα την κριτική.
• Δεν επαίρονται, δε φουσκώνουν.
• Έχουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση.
• Υποκύπτουν δύσκολα στις πιέσεις για συμμόρφωση.

Αντίθετα, τα άτομα που έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, παρουσιάζουν συχνά τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

•  Βρίσκονται σε διάσταση με τον εαυτό τους και με τους άλλους
• Έχουν φτωχή προσαρμογή
• Έχουν υπέρμετρο άγχος
• Είναι εξαρτώμενα
• Παρουσιάζουν κατάθλιψη
• Είναι εσωτερικά διαταραγμένα
•  

Πώς λοιπόν μπορούμε να βοηθήσουμε τα παιδιά μας να αναπτύξουν αυτοεκτίμηση;

•  Εκφράζουμε αγάπη, ζεστασιά και στοργή και τη χωρίς όρους αποδοχή του παιδιού μας ως πρόσωπο. Διαχωρίζουμε τη συμπεριφορά από το ίδιο το άτομο.
• Αναγνωρίζουμε, σεβόμαστε και ενθαρρύνουμε τις ατομικές διαφορές.
• Σεβόμαστε την ελευθερία της ατομικής δράσης μέσα σε συγκεκριμένα πλαίσια και όρια συμπεριφοράς. Ενθαρρύνουμε την αυτονομία και την εξερεύνηση.
• Ακούμε προσεκτικά το παιδί και του προσφέρουμε ευκαιρίες για ατομική έκφραση.
• Χρησιμοποιούμε το μικρό όνομα του παιδιού.
• Επαινούμε τα θετικά στοιχεία κάθε παιδιού και το βοηθούμε να εστιάζεται στις δυνατότητες μάλλον, παρά τις αδυναμίες του.
• Διδάσκουμε το παιδί να δέχεται την αποτυχία.
• Το βοηθούμε να βρίσκει τρόπους υπέρβασής της.
• Αποφεύγουμε τις συγκρίσεις και τον ανταγωνισμό.
• Δημιουργούμε ευκαιρίες επιτυχίας σε κάθε παιδί.
• Εκθέτουμε και προβάλλουμε επιτυχίες του παιδιού.
• Αποφεύγουμε την υπερπροστασία.
• Δίνουμε ευκαιρίες στο παιδί να κάνει επιλογές και ν’ αναλαμβάνει υπευθυνότητες και πρωτοβουλίες.
• Ενθαρρύνουμε το παιδί να συμμετέχει στη λήψη αποφάσεων που το αφορούν.
• Αφιερώνουμε στο παιδί χρόνο παίζοντας, διαβάζοντας και συζητώντας μαζί του και γενικά ασχολούμενοι με κάτι που το ενδιαφέρει, και τέλος,
• Είμαστε εμείς οι ίδιοι θετικό πρότυπο αυτοεκτίμησης.

Μορφές νοημοσύνης

Βασικός σκοπός στην αγωγή ενός παιδιού, πέρα από την αίσθηση ότι το αγαπάμε και ότι αξίζει, θεωρείται και η καλλιέργεια της νοημοσύνης. Η νοημοσύνη, όμως, σήμερα, δεν έχει την παραδοσιακή της έννοια που περιοριζόταν στις ακαδημαϊκές ικανότητες (και ειδικότερα στη γλωσσική και μαθηματική ευφυΐα). Σήμερα, με τις επαναστατικές θεωρίες των Gardner(1993) και Goleman(1998) η νοημοσύνη / ευφυΐα, έχει πάρει άλλες διαστάσεις. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τη θεωρία του Gardner  η νοημοσύνη έχει τουλάχιστον τις ακόλουθες μορφές:

• Λεκτική –γλωσσική (ευχέρεια στην παραγωγή και κατανόηση της γλώσσας)
• Λογική-μαθηματική (λύση προβλημάτων, χειρισμός συμβόλων /στρατηγικών)
• Οπτική-χωρική (καλή αντίληψη  χώρου, νοερές αναπαραστάσεις στο χώρο)
• Μουσική-ρυθμική(Αναγνώριση, δημιουργία και παραγωγή μελωδιών/ ρυθμών) 
• Σωματική-ψυχοκινητική (εξαίρετη χρησιμοποίηση και συνδυασμός κινητικών δεξιοτήτων )
• Ενδοπροσωπική (αναγνώριση, έλεγχος και έκφραση συναισθημάτων)
• Διαπροσωπική (ικανότητα σύναψης και διατήρησης διαπροσωπικών σχέσεων)
• Φυσιοκρατική (αναγνώρισης και ταξινόμησης της χλωρίδας και της πανίδας)
• Υπαρξιακή (ενδιαφέρον για βασικά θέματα και θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με τη ζωή)

Το είδος, όμως, εκείνο της νοημοσύνης που θεωρείται σημαντικότερο για την επιτυχία και την ευτυχία στη ζωή, δεν είναι άλλο από αυτό που ο Goleman (1998) ονομάζει ‘Συναισθηματική Νοημοσύνη’. Η συναισθηματική νοημοσύνη είναι η ικανότητα μας να αναγνωρίζουμε, να κατανοούμε, να εκφράζουμε και να ελέγχουμε τα συναισθήματά μας. Επίσης, είναι η ικανότητά μας να αναγνωρίζουμε και να κατανοούμε τα συναισθήματα των ανθρώπων γύρω μας. Είναι, με απλά λόγια η ικανότητα να τα πας καλά με τον εαυτό σου δηλ.   η ‘Ενδοπροσωπική Νοημοσύνη’ και  η ικανότητα να τα πας καλά με τους άλλους, δηλαδή η ‘Διαπροσωπική Νοημοσύνη’. Σύμφωνα πάλι με τον εισηγητή της θεωρίας Daniel Goleman, oι πέντε διαστάσεις της συναισθηματικής νοημοσύνης είναι οι ακόλουθες: Αυτεπίγνωση, Αυτορρύθμιση,   Κίνητρα Συμπεριφοράς, Ενσυναίσθηση και Κοινωνικές Δεξιότητες.

Πώς όμως θα αναπτύξουμε τη Συναισθηματική Νοημοσύνη στα Παιδιά μας;

Στο βιβλίο του Gottman, J. (2000) “Η Συναισθηματική Νοημοσύνη των Παιδιών» αναφέρονται τα ακόλουθα στάδια:

• Έχουμε επίγνωση των Συναισθημάτων των παιδιών.                                               
• Βλέπουμε το Συναίσθημα ως μια ευκαιρία επικοινωνίας.
• Ακούμε προσεκτικά- Μπαίνουμε στη θέση  του παιδιού και αναγνωρίζουμε τα αρνητικά συναισθήματά του.
• Βοηθούμε το παιδί να βρει λέξεις για να κατανοήσει και εκφράσει τα συναισθήματά του.
• Θέτουμε όρια στις συμπεριφορές και συζητούμε τρόπους επίλυσης του προβλήματος.

Υπάρχουν, όμως και περιπτώσεις στις οποίες οι προσπάθειες καλλιέργειας της Συναισθηματικής Νοημοσύνης στα παιδιά δε θεωρούνται κατάλληλες, όπως για παράδειγμα όταν μας πιέζει ο χρόνος, όταν υπάρχει ακροατήριο, όταν είμαστε κουρασμένοι, όταν αντιμετωπίζουμε σοβαρά προβλήματα αρνητικής συμπεριφοράς και όταν το παιδί προσποιείται για να μας μεταχειριστεί.

Ποια τα αποτελέσματα της Συναισθηματικής Ανάπτυξης στα Παιδιά;

Τα αποτελέσματα αυτά είναι πολλαπλά, με κυριότερα οφέλη τα ακόλουθα:

• Καλύτερη Υγεία
• Θετικά Συναισθήματα
• Προσαρμοστικότητα
• Μεγαλύτερη Ικανότητα Συνεργασίας
• Σταθερότερες Φιλίες
• Αισιοδοξία                          
• Ψηλότερη Επίδοση
• Λιγότερα Συναισθηματικά Προβλήματα
• Λιγότερη Παραβατικότητα
• Ανθεκτικότητα στις δυσκολίες
• Ανάπτυξη Συναισθηματικής Νοημοσύνης

Τελειώνοντας, αξίζει να αναφερθούμε στους βασικούς τύπους γονέων και στιλ διαπαιδαγώγησης, τα οποία άμεσα και έμμεσα επηρεάζουν την ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού μας:

Ποιοι είναι λοιπόν, οι βασικοί τύποι γονέων;

Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, οι βασικοί τύποι γονέων θεωρούνται οι ακόλουθοι:

Α. Οι Αυταρχικοί Γονείς (αγάπη, αλλά υπερβολικά όρια και αυστηρότητα)

Β. Οι Υποχωρητικοί /Επιτρεπτικοί (αγάπη, αλλά απουσία ορίων)

Γ. Οι Αδιάφοροι, (έλλειψη αγάπης, έλλειψη ορίων) και

Δ. Οι Δημοκρατικοί (αγάπη, αλλά και λογικά όρια).

Οι τελευταίοι θεωρούνται ότι έχουν τις θετικότερες επιδράσεις στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του παιδιού, εφόσον συνδυάζουν την  «άνευ όρων αγάπη», μαζί με κάποια αυστηρότητα, δηλαδή με την θεσμοθέτηση κάποιων ορίων στη συμπεριφορά του παιδιού.

Αντί επιλόγου, θα θέλαμε να κλείσουμε το άρθρο αυτό μ’ ένα όμορφο και δυνατό απόσπασμα που μιλά από μόνο του για την επίδραση του δικού μας παραδείγματος στην υπό διαμόρφωση προσωπικότητα και ψυχή του παιδιού:

 «Αν το παιδί μεγαλώνει με κριτική, μαθαίνει να καταδικάζει.

Αν το παιδί μεγαλώνει με εχθρότητα, μαθαίνει να εχθρεύεται.

Αν το παιδί γελοιοποιείται, μαθαίνει να είναι δειλό.

Αν το παιδί μεγαλώνει στη ντροπή, μαθαίνει να αισθάνεται ένοχο.

Αν το παιδί μεγαλώνει με ανεκτικότητα, μαθαίνει να έχει υπομονή.

Αν το παιδί μεγαλώνει με ενθάρρυνση,  μαθαίνει να έχει αυτοπεποίθηση.

Αν το παιδί μεγαλώνει με έπαινο, μαθαίνει να εκτιμά.

Αν το παιδί μεγαλώνει με δικαιοσύνη, μαθαίνει να είναι δίκαιο.

Αν το παιδί μεγαλώνει με ασφάλεια, μαθαίνει να έχει εμπιστοσύνη στους ανθρώπους.

Αν το παιδί μεγαλώνει με επιδοκιμασία, μαθαίνει να αγαπά τον εαυτό του.

Αν το παιδί, μεγαλώνει με αναγνώριση και φιλία,  μαθαίνει να βρίσκει αγάπη στον κόσμο».