Δηλητηρίαση από μόλυβδο

Ο μόλυβδος είναι ένα βαρύ μέταλλο που βρίσκεται φυσιολογικά στον φλοιό της γης. Παράγεται επίσης και από πολλές δραστηριότητες του ανθρώπου και έχει χρησιμοποιηθεί σε μια σειρά από προϊόντα οικιακής και άλλης χρήσης. Σε ανόργανη κυρίως μορφή βρίσκεται στα νερά,  στο έδαφος, καθώς και στον αέρα  και την σκόνη  επιβαρύνοντας τελικά και την τροφική αλυσίδα, εκθέτοντας άμεσα τον άνθρωπο. Η κύρια πηγή έκθεσης είναι η τροφή  περιλαμβανομένου του νερού. Για αυτό ισχύουν πολύ αυστηρά όρια των επιπέδων μολύβδου στο νερό και τα τρόφιμα.

Περισσότερο από το 4% των παιδιών στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν υποστεί δηλητηρίαση από μόλυβδο. Τα ποσοστό είναι ψηλότερο σε μεγάλες πόλεις και μεταξύ των ατόμων με χαμηλά εισοδήματα.

Πώς τα παιδιά εκτίθενται στο μόλυβδο;

Τα παιδιά μπορεί να εκτεθούν σε μικρές ποσότητες μολύβδου μέσω της ρυπασμένης σκόνης ή  αέρα ή μέσω επιβαρυμένης τροφής και νερού. Η πιο κοινή αιτία της δηλητηρίασης από μόλυβδο σήμερα είναι οι μπογιές προηγούμενης γενιάς που δυστυχώς περιέχουν μόλυβδο. Ο μόλυβδος δεν έχει χρησιμοποιηθεί σε μπογιές που χρησιμοποιούνται για το βάψιμο του σπιτιού από το 1978 όταν η Επιτροπή Ασφάλειας Καταναλωτικών Προϊόντων ( CPSC ) έθεσε όρια στην περιεκτικότητα σε μόλυβδο έως 0,06% για κάθε μπογιά που προορίζεται να χρησιμοποιηθεί σε κατοικίες, παιχνίδια  ή έπιπλα.

Ωστόσο, πολλά μεγάλα σπίτια και κτίρια διαμερισμάτων (ιδίως εκείνα που κατασκευάστηκαν πριν το 1960) έχουν βαφτεί με μπογιές που περιείχαν μόλυβδο. Παρά την απαγόρευση της χρήσης τέτοιων βαφών στην Ε.Ε. ακόμη και σήμερα τέτοιες μπογιές χρησιμοποιούνται σε έπιπλα και παιχνίδια που κατασκευάζονται σε τρίτες χώρες.

Τα μικρά παιδιά εξερευνούν τον κόσμο, τοποθετώντας τα πράγματα στο στόμα τους. Ως εκ τούτου, τα μικρά παιδιά που ζουν σε μεγάλα κτίρια βρίσκονται σε ιδιαίτερα υψηλό κίνδυνο για να παρουσιάσουν δηλητηρίαση από μόλυβδο. Τα παιδιά μπορούν να πάρουν το μόλυβδο με το μάσημα κομματιών ξεφλουδισμένων φύλλων μπογιάς ή από κατάποση σκόνης του σπιτιού ή του εδάφους που περιέχει μικρή ποσότητα της μπογιάς, η οποία δυστυχώς περιέχει το  μόλυβδο. Πηγή έκθεσης των παιδιών στο μόλυβδο μπορεί να αποτελέσουν επίσης τεχνητά γήπεδα αθλοπαιδιών που είναι κατασκευασμένα από νάιλον ή νάιλον με είδος πλαστικού.

Έκθεση των παιδιών στο μόλυβδο μπορεί να συμβεί επίσης από  τα ρούχα ή το δέρμα των ενηλίκων που έχουν χόμπι (ιππασία) ή επαγγέλματα (οικοδόμοι, ζωγράφοι) που τους εκθέτουν σε μόλυβδο.

Ο μόλυβδος μπορεί επίσης να είναι στον αέρα, το νερό και τα τρόφιμα. Επίπεδα μολύβδου στον αέρα έχουν μειωθεί κατά πολύ από την ημέρα απαγόρευσης χρήσης του μολύβδου στην βενζίνη, που έγινε στη δεκαετία του 1970. Ο μόλυβδος βρίσκεται ακόμα σε ορισμένες παλαιές σωλήνες νερού, παρόλο που η χρήση μολύβδου στις ηλεκτροκολλήσεις σωλήνων δεν επιτρέπεται πλέον στις ανεπτυγμένες . Ο μόλυβδος μπορεί επίσης να βρεθεί σε τροφές ή χυμούς που συσκευάζονται  σε δοχεία που περιέχουν μόλυβδο.

Μόλυβδος μπορεί επίσης να υπάρχει σε παλαιά παιχνίδια και έπιπλα καθώς επίσης σε ορισμένες παραδοσιακές φαρμακευτικές συνταγές (κινέζικες θεραπείες), σε πλαστικά προϊόντα ή προϊόντα από βινύλιο  (π.χ. σαλιάρες, σακίδια, καθίσματα αυτοκινήτων, κουτιά τοποθέτησης φαγητού).

 Οι έγκυες και οι θηλάζουσες γυναίκες με αυξημένα επίπεδα μολύβδου στο αίμα τους μπορεί να μεταφέρουν (μέσω του πλακούντα ή του μητρικού γάλακτος)  στο έμβρυο ή το παιδί τους ποσότητες μολύβδου.

Τοξικότητα και επιδράσεις του Μολύβδου στην υγεία

Ο μόλυβδος μαζί με τον υδράργυρο  είναι ένα από τα πιο  τοξικά μέταλλα. Συσσωρεύεται στον οργανισμό κυρίως στους μαλακούς ιστούς αλλά σταδιακά και στα κόκκαλα. Ο χρόνος ημιζωής στο αίμα είναι περίπου 30 ημέρες ενώ στα κόκκαλα 10-30 χρόνια. Η αποβολή από τον ανθρώπινο οργανισμό γίνεται από τα ούρα και τα κόπρανα. Στους ενήλικες 10% του προσλαμβανόμενου μολύβδου απορροφάται, ενώ στα παιδί η απορρόφηση είναι πολύ μεγαλύτερη και μπορεί φτάσει το 40-50%.

Στο άνθρωπο και ιδιαίτερα στα παιδιά το αιμοποιητικό σύστημα, τα νεφρά και το κεντρικό νευρικό σύστημα  (ΚΝΣ) επηρέαζονται περισσότερο.  Τα βρέφη και τα μικρά παιδιά μέχρι τα 6 χρόνια και οι έγκυες  επηρεάζονται περισσότερο  από τον υπόλοιπο πληθυσμό ακρίβώς λόγω της μεγαλύτερης βιοδιαθεσιμότητας / απορρόφησης αλλά και της αυξημένης τρωτότητας του υπό ανάπτυξη εγκεφάλου. Εχει αποδειχθεί ότι ο μολυβδος  στα παιδιά επηρεάζει και μειώνει την λειτουργία του εγκεφάλου, επηρεάζοντας τον δεικτη νοημοσύνης (IQ) κατά  3 εως 4 μονάδες για κάθε  αύξηση  του μολύβδου στο αίμα κατά  10 μg/dL. Οι τελευταίες έρευνες και επίσημες αξιολογήσεις δείχνουν ότι ειδικά για την επίδραση στην νοημοσύνη  του παιδιού δεν υπάρχει όριο ασφαλούς έκθεσης. Πρόσφατα η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA)  καθόρισε  το 1.2 μg /dL μολύβδου στο αίμα ως το επίπεδο  αναφοράς για την εκτίμηση του κινδύνου.

Γιατί τα παιδιά είναι πιο ευαίσθητα στην δηλητηρίαση από μόλυβδο.

1. Το αναπτυσσόμενο σωματάκι του μωρού απορροφά περισσότερο μόλυβδο σε σχέση με αυτό του ενήλικα.
2. Ο εγκέφαλος των παιδιών είναι πολύ πιο ευαίσθητος στο μόλυβδο.
3. Ο εγκέφαλος των παιδιών είναι πολύ πιο ευαίσθητος στο μόλυβδο. Στα πολύ μικρά παιδιά ο αιματοεγκεφαλικός φραγμός που θα προστάτευε τον εγκέφαλο μέχρι τα τέσσερα χρόνια είναι ανύπαρκτος ή ατελώς αναπτυγμένος.
4. Τα παιδιά βάζουν πολύ τακτικά αντικείμενα που θα βρουν στο περιβάλλον τους μέσα στο στόμα τους.

Ποια τα συμπτώματα δηλητηρίασης από μόλυβδο;

Τα αρχικά συμπτώματα της δηλητηρίασης από μόλυβδο στα παιδιά δεν είναι ειδικά και περιλαμβάνουν:

• ανορεξία
• νευρικότητα
• αυπνία
• μειωμένη διάθεση για παιγνίδι, αισθάνονται κουρασμένα

Όταν η έκθεση του παιδιού στο μόλυβδο συνεχίζεται  τότε τα  ψηλά επίπεδα μολύβδου στον οργανισμό μπορεί να προκαλέσουν προβλήματα στον εγκέφαλο, στα νεφρά (εμφανίζουν νεφρική ανεπάρκεια), στο στομάχι και έντερο καθώς και στο μυελό των οστών (το μαλακό ιστό στο εσωτερικό των οστών).  Υπάρχουν περιπτώσεις τα παιδιά με υψηλά επίπεδα μολύβδου στον οργανισμό να μην παρουσιάζουν συμπτώματα.

 Συμπτώματα από τον εγκέφαλο και γενικότερα το νευρικό σύστημα:

• Διαταραχές στη συμπεριφορά (συναισθηματική αστάθεια, ελλειμματική προσοχή και υπερκινητικότητα, άγχος)
• Καθυστέρηση της ανάπτυξης του παιδιού και κυρίως της γλωσσικής ανάπτυξης, μαθησιακές δυσκολίες και μείωση του δείκτη νοημοσύνης
• Διαταραχές στην ακοή του παιδιού που επιδεινώνουν τις διαταραχές στην ομιλία και τη συμπεριφορά

Οι πιο πάνω διαταραχές αυτές μπορεί να παρουσιαστούν ακόμη και σε χαμηλά επίπεδα μολύβδου.

• Εγκεφαλοπάθεια από το μόλυβδο:  η κατάσταση αυτή είναι σοβαρή και εμφανίζεται όταν τα επίπεδα μολύβδου στον οργανισμό είναι πολύ ψηλά (100 μέχρι 150 mcg/dL ).  Τα παιδιά παρουσιάζουν πονοκέφαλο, εμέτους, σύγχυση, σπασμούς και καταλήγουν σε κώμα (δεν επικοινωνούν με το περιβάλλον).

Συμπτώματα από το στομάχι και το έντερο (γαστρεντερικό σύστημα)

• Πόνο στην κοιλιά (ο πόνος συνήθως δεν είναι κάθε μέρα, πηγαινοέρχεται)
• Δυσκοιλιότητα
• Έμετος

Άλλα συμπτώματα που μπορεί να προκαλέσουν τα αυξημένα επίπεδα μολύβδου στον οργανισμό είναι:

• Απώλεια μαλλιών
• Αναιμία
• Διαταραχές στην ανάπτυξη των δοντιών και προβλήματα στα κόκκαλα (οστά) των παιδιών λόγω διαταραχής στο μεταβολισμό της βιταμίνης D
•  Μυϊκή αδυναμία

Πώς γίνεται η διάγνωση της δηλητηρίασης από μόλυβδο;

Γίνεται μέτρηση των επιπέδων του μολύβδου στο αίμα. Δηλητηρίαση από μόλυβδο έχουμε όταν τα επίπεδα του μολύβδου στο αίμα είναι μεγαλύτερα από 5 mcg / dL ( 0,24 mmol / L ).  Η έγκαιρη διάγνωση είναι ζωτικής σημασίας διότι οι περισσότερες από τις επιπτώσεις της δηλητηρίασης από μόλυβδο είναι μη αναστρέψιμες.  Η ακτινογραφία της κοιλιάς μπορεί να αποκαλύψει πηγές μολύβδου που υπάρχουν στο σώμα.

Πως αντιμετωπίζεται η δηλητηρίαση από μόλυβδο;

Ο τρόπος που αντιμετωπίζεται η δηλητηρίαση από μόλυβδο εξαρτάται από:

• Τα επίπεδα του μολύβδου στον οργανισμό
• Την παρουσία συμπτωμάτων

Τα πρώτα βήματα για την αντιμετώπιση όλων των βαθμών της δηλητηρίασης από μόλυβδο είναι:

• Να απομακρυνθεί το παιδί από τη πηγή της ρύπανσης.
• Ενημέρωση των γονέων για τις πηγές του μόλυβδου και τους τρόπους αποφυγής έκθεσης στο μόλυβδο.
   

Για τα παιδιά και τους ενήλικες με σχετικά χαμηλά επίπεδα μολύβδου (5-45 mcg / dL), η απλή αποφυγή της έκθεσης μπορεί να οδηγήσει σε μείωση των επιπέδων μολύβδου στο αίμα. 

Για πιο σοβαρές περιπτώσεις, ο γιατρός σας μπορεί να συστήσει:

Χηλική θεραπεία. Σε αυτή τη θεραπεία δίνεται στον ασθενή ένα φάρμακο, που συνδέεται με το μόλυβδο ώστε το σύμπλοκο που δημιουργείται να μπορεί να απεκκρίνεται από τα ούρα. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται είναι η διμερκαπτόλη (προτιμάται σε αρχική φάση) ή το EDTA. Χηλική θεραπεία δίνεται συνήθως όταν τα επίπεδα του μολύβδου στο αίμα είναι μεγαλύτερα από 45 mcg / dL.  Η θεραπεία μπορεί να χρειαστεί να γίνει περισσότερες από μια φορά.

Σε σοβαρές περιπτώσεις (επίπεδα μολύβδου of ≥70 mcg/dL ) μπορεί να χρειαστεί ο συνδιασμός δύο χηλικών θεραπειών με διμερκαπτόλη και EDTA.  Σε περιπτώσεις εγκεφαλοπάθειας χρειάζεται παράλληλα με τη χηλική θεραπεία να γίνει έλεγχος των σπασμών με φάρμακα, παρακολούθηση του παιδιού στο νοσοκομείο και έλεγχος των ούρων που αποβάλλει και της λειτουργίας των νεφρών. Σε τέτοιες σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να μην είναι δυνατή η αναστροφή της βλάβης που έχει ήδη συμβεί.

Τα παιδιά με δηλητηρίαση από μόλυβδο μπορεί επίσης να παρουσιάσουν  έλλειψη σιδήρου. Γι αυτό και πρέπει να υποβάλλονται σε θεραπεία με συμπληρώματα σιδήρου.

Τι μπορείτε να κάνετε για να προστατέψετε τα παιδιά σας.

• Εάν ζείτε σε σπίτι ή διαμέρισμα που κατασκευάστηκαν πριν το 1978, ελέγξετε σε εργαστήριο αν η  μπογιά έχει μόλυβδο. Αν το αποτέλεσμα είναι θετικό  ρωτήστε το γιατρό σας αν υπάρχει δυνατότητα να μετρήσετε τα επίπεδα μολύβδου στο αίμα του παιδιού σας. Κρατήστε το παιδί σας μακριά από βαμμένους τοίχους που ξεφλουδίζουν. Αν οι τοίχοι είναι ξεφλουδισμένοι τότε αφαιρέστε και πετάξτε τις φλούδες από τις επιφάνειες των τοίχων τουλάχιστον ενάμιση μέτρο από το έδαφος. Αν υπάρχει δυνατότητα τότε καλό είναι να ξαναπογιατίσετε τους τοίχους με μπογιές που δεν περιέχουν μόλυβδο (κατά προτίμηση οικολογικές). 
• Περιορίστε την λήψη μεγάλων ψαριών από έγκυες, θηλάζουσες  και παιδιά. Προτιμήστε τα μικρά ψάρια.
• Αν ανακαινίζετε το σπίτι σας, να απομονώνετε το δωμάτιο στο οποίο γίνονται εργασίες με το καλύτερο δυνατό τρόπο έτσι ώστε να μην εισπνέει κανείς από την οικογένεια σκόνες από την ανακαίνιση.
• Αν υπάρχει κάποιο πρόβλημα ρύπανσης  από μόλυβδο στην περιοχή όπου ζείτε (εργοστάσια που πιθανό να εκπέμπουν μόλυβδο) ή εάν πολλά παλιά σπίτια στη γειτονιά σας αναδιαμορφώνονται τότε να εξηγήσετε σε όλα τα μέλη της οικογένειας να βγάζουν τα παπούτσια τους και να φορούν παντόφλες πριν μπουν στο σπίτι.
• Να τηρείτε τους βασικούς κανόνες υγιεινής, όπως το πλύσιμο των χεριών και προσώπου πριν από κάθε γεύμα.
• Στους τρόπους προφύλαξης ή μείωσης της έκθεσης στο μόλυβδο είναι επίσης η καλή διατροφή πλούσια σε ασβέστιο, βιταμίνη C, βιταμίνη D και σίδηρο.  Τροφές ενδεικτικές είναι το γάλα, το γιαούρτι, τα δημητριακά εμπλουτισμένα με βιταμίνες, το πορτοκάλι, η ντομάτα, το άπαχο κρέας.