Ο βήχας είναι μια από τις πρώτες αιτίες επίσκεψης ασθενών στα παιδιατρικά ιατρεία και το άσθμα είναι η συχνότερη χρόνια πάθηση της παιδικής ηλικίας. Παρά το γεγονός ότι ο βήχας αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα συμπτώματα με τα οποία εκδηλώνεται το άσθμα, δε σημαίνει απαραίτητα ότι κάθε παιδί που βήχει έχει άσθμα. Στο κείμενο που ακολουθεί γίνεται αναφορά στα βασικά χαρακτηριστικά τόσο του βήχα όσο και του άσθματος, με σκοπό να κατανοήσουμε καλύτερα τις δυο αυτές κλινικές έννοιες και να μπορέσουμε έτσι να προσφέρουμε στα πάσχοντα παιδιά μας την καταλληλότερη δυνατή αντιμετώπιση.
Τι είναι βήχας;
Ο βήχας είναι ένα πολύ συνηθισμένο σύμπτωμα στην παιδική ηλικία, το οποίο μερικές φορές προκαλεί έντονη ανησυχία στους γονείς. Αν και συχνά είναι ενοχλητικός τόσο για το ίδιο το παιδί (επηρεασμός ύπνου, παιχνιδιού, σχολικής απόδοσης) όσο και για το περιβάλλον του, συνήθως δεν υποκρύπτει κάτι σοβαρό. Ο βήχας αποτελεί ουσιαστικά ένα φυσιολογικό αμυντικό αντανακλαστικό του οργανισμού μας, που συμβάλει στον καθαρισμό της αναπνευστικής οδού, των βρόγχων και των πνευμόνων από φλέγματα (βλέννα) και ερεθιστικούς παράγοντες (ξένα σώματα) όπως η σκόνη. Υγιή παιδιά μπορεί να έχουν από 1 έως και 34 επεισόδια βήχα την ημέρα.
Ο βήχας μπορεί να ορισθεί με βάση τη διάρκεια, την ποιότητα και άλλα συνοδά χαρακτηριστικά του, καθώς και την αιτιολογία του. Με βάση τη διάρκειά του διακρίνεται κυρίως σε οξύ βήχα, όταν η παρουσία του δεν ξεπέρνα χρονικά τις 3 εβδομάδες και σε χρόνιο βήχα, όταν διαρκεί για περισσότερες από 8 εβδομάδες. Ανάλογα με την ποιότητα και τα χαρακτηριστικά του ο βήχας μπορεί να λάβει διάφορους προσδιορισμούς όπως ξηρός, υγρός ή παραγωγικός (με φλέγματα), νυχτερινός, υποτροπιάζων, με συριγμό, αλλεργικός, υλακώδης, και παροξυσμικός. Τέλος, αν είναι γνωστή η αιτία που τον προκαλεί μιλάμε για ειδικό βήχα, ενώ, αν δεν υπάρχει σαφής αιτιολογία για μη ειδικό βήχα.
Οξύς βήχας
Ο οξύς βήχας οφείλεται συνήθως σε κάποια λοίμωξη του αναπνευστικού συστήματος. Οι ιογενείς λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού με κύριο εκπρόσωπο το κοινό κρυολόγημα αποτελούν τη συχνότερη αιτία εμφάνισής του. Παιδιά νηπιακής και σχολικής ηλικίας μπορεί να εμφανίσουν από 5 μέχρι και 10 επεισόδια ίωσης του ανώτερου αναπνευστικού το χρόνο, κυρίως κατά τους χειμερινούς μήνες. Συνήθη συνοδά συμπτώματα των ιώσεων αυτών είναι ο πυρετός και η ρινική συμφόρηση ή καταρροή. Στην πλειονότητα των περιπτώσεων ο βήχας διαρκεί λίγες μέρες και υποχωρεί μέσα σε 2-3 εβδομάδες. Σε μερικά παιδιά μπορεί να διαρκέσει για μερικές ακόμη εβδομάδες, όμως η συχνότητα και η βαρύτητά του μειώνονται προοδευτικά μετά από την 3η εβδομάδα.
Ανάμεσα στα άλλα αίτια του οξέος βήχα συμπεριλαμβάνονται και η οξεία λαρυγγίτιδα, η επιγλωττίτιδα, η τραχειίτιδα, η βρογχίτιδα, η βρογχιολίτιδα, η πνευμονία, η εισρόφηση ξένου σώματος, η ιγμορίτιδα, η έξαρση άσθματος και η αλλεργία. Η επίσκεψη στον παιδίατρο θα βοηθήσει στον προσδιορισμό της αιτιολογίας του βήχα και στην έναρξη της κατάλληλης θεραπευτικής αντιμετώπισης. Το λεπτομερές ιστορικό και η κλινική εξέταση συνήθως οδηγούν στη διάγνωση χωρίς την ανάγκη διεξαγωγής εξειδικευμένων εξετάσεων. Μερικές φορές όπως για παράδειγμα σε σοβαρές λοιμώξεις του κατώτερου αναπνευστικού (π.χ. πνευμονία) και στην υποψία εισρόφησης ξένου σώματος (π.χ. το παιδί πιθανό να στραβοκατάπιε κάποιο ξηρό καρπό ή ένα μικρό κομματάκι από παιχνίδι και αντί στο στομάχι το ξένο αντικείμενο να κατέληξε στην τραχεία ή στους βρόγχους) ο γιατρός σας δυνατόν να σας παραπέμψει για ακτινογραφία θώρακα ή άλλες πιο εξειδικευμένες εξετάσεις.
Κάποιοι βήχες, όπως ο υλακώδης και ο παροξυσμικός, είναι πολύ χαρακτηριστικοί και καλό είναι να μπορούμε να τους αναγνωρίζουμε. Ο υλακώδης βήχας ακούγεται όπως το γάβγισμα ενός σκυλιού (είναι γνωστός και ως αλουπόβηχας) και συνήθως συνοδεύεται από βράχνιασμα της φωνής. Οφείλεται σε οίδημα (πρήξιμο) της περιοχής του λάρυγγα, μπορεί να υποδηλώνει λαρυγγίτιδα, επιγλωττίτιδα ή και αλλεργική αντίδραση και χρειάζεται άμεση αντιμετώπιση.
Στον παροξυσμικό βήχα το παιδί μετά από εισπνοή αρχίζει να βήχει συνεχόμενα πολλές φορές. Η λοίμωξη από κοκκύτη είναι η συχνότερη αιτία παροξυσμικού βήχα, ο οποίος μπορεί να συνοδεύεται από κοκκίνισμα των ματιών και του προσώπου και να τελειώνει με χαρακτηριστικό σιγμό (σφύριγμα) και έμετο. Η ξαφνική εμφάνιση παροξυσμικού βήχα χωρίς άλλα συνοδά συμπτώματα μπορεί να οφείλεται σε εισρόφηση ξένου σώματος.
Η αντιμετώπιση του οξέος βήχα είναι ανάλογη της αιτιολογίας του και κάλο είναι να καθορίζεται από το θεράποντα γιατρό. Στις άπλες ιώσεις του ανώτερου αναπνευστικού, όπως το κοινό κρυολόγημα, συνήθως δε χρειάζεται κάποια ειδική αγωγή. Αν και πολλοί γονείς πιστεύουν ότι διάφορα αντιβηχικά, αντιισταμινικά και άλλα φάρμακα μπορεί να βοηθούν στην υποχώρηση του βήχα αυτής της αιτιολογίας, ελάχιστα επιστημονικά δεδομένα υποστηρίζουν αυτή την αντίληψη. Ανάλογα με την ίωση ο βήχας θα πάρει το χρόνο του, για να υποχωρήσει και χρειάζεται να έχουμε υπομονή. Η χορήγηση άφθονων υγρών μπορεί να βοηθήσει στη ρευστοποίηση των εκκρίσεων (βλέννης) και την ευκολότερη αποβολή τους. Τα αντιβιοτικά δεν έχουν θέση στην αντιμετώπιση των ιογενών λοιμώξεων και χορηγούνται για τη θεραπεία μικροβιακών λοιμώξεων (π.χ. πνευμονία, ιγμορίτιδα). Τα εισπνεόμενα βρογχοδιασταλτικά συνήθως δεν είναι αποτελεσματικά για την αντιμετώπιση του οξέος βήχα σε μη ασθματικά παιδιά.
Χρόνιος βήχας
Ο χρόνιος βήχας συνήθως υποκρύπτει κάποιο παθολογικό υπόστρωμα απαιτείται περαιτέρω διερεύνηση, για να φτάσουμε στην ορθή διάγνωση και χρειάζεται ειδική αντιμετώπιση ανάλογα με την αιτιολογία του. Ανάμεσα στα νοσήματα που εκδηλώνονται με χρόνιο βήχα συμπεριλαμβάνονται η χρόνια αναπνευστική νόσος των προώρων, οι ανατομικές ανωμαλίες του αναπνευστικού συστήματος, το άσθμα, η ινοκυστική νόσος, η πρωτοπαθής δυσκινησία των κροσσών, η εισρόφηση ξένου σώματος, οι υποτροπιάζουσες εισροφήσεις και η γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση, η χρόνια ιγμορίτιδα, οι διάμεσες πνευμονοπάθειες, οι ανοσοανεπάρκειες, η καρδιακή ανεπάρκεια, οι χρονιές λοιμώξεις όπως η φυματίωση και άλλα λιγότερο συχνά αίτια.
Το λεπτομερές ιστορικό, τα συνοδά χαρακτηριστικά του βήχα μαζί με τα ευρήματα από την κλινική εξέταση κατευθύνουν συνήθως προς κάποιο από τα νοσήματα αυτά. Η απλή ακτινογραφία θώρακα είναι συνήθως η πρώτη εξέταση που γίνεται, όμως μερικές φορές, για να τεθεί η ορθή διάγνωση απαιτείται η διεξαγωγή πιο εξειδικευμένων εξετάσεων (π.χ. αιματολογικές, αξονική τομογραφία, τεστ ιδρώτα, σπιρομέτρηση, βρογχοσκόπηση, αλλεργικά τεστ), καθώς και η αξιολόγηση του παιδιού από κάποιο ειδικό. Για το λόγο αυτό ο γιατρός σας μπορεί να σας συστήσει να δείτε και κάποιον παιδίατρο με εξειδίκευση σε αυτά τα νοσήματα, όπως παιδοπνευμονολόγο, παιδοκαρδιολόγο, παιδογαστρεντερολόγο, παιδοαλλεργιολόγο κ.λπ.
Η εμφάνιση βήχα και δυσκολίας στην αναπνοή σε πρόωρα νεογνά συνδέεται συχνά με τη χρόνια αναπνευστική νόσο των προώρων. Το ιστορικό χρόνιου υγρού (παραγωγικού) βήχα σε συνδυασμό με μειωμένη πρόσληψη βάρους και λιπαρές δύσοσμες κενώσεις μπορεί να θέσουν την υποψία μιας σοβαρής χρόνιας πνευμονοπάθειας όπως η κυστική ίνωση. Οι συχνοί έμετοι με τα γεύματα πιθανόν να συνδέονται με τη γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση ως κύρια αιτία του χρόνιου βήχα. Το οικογενειακό ιστορικό άσθματος και η εμφάνιση χρόνιου βήχα σε συνδυασμό με συριγμό κάνουν πιθανή τη διάγνωση του άσθματος. Χρόνιος βήχας σε συνδυασμό με συχνές σοβαρές λοιμώξεις και από άλλα συστήματα κατευθύνουν προς κάποια ανοσοανεπάρκεια. Χρόνιος βήχας σε μεγαλύτερα παιδιά μπορεί να οφείλεται και σε ψυχολογικά αίτια. Στην περίπτωση αυτή τόσο από την κλινική εξέταση όσο και από τον εργαστηριακό έλεγχο δεν ανευρίσκεται κάτι το παθολογικό. Χαρακτηριστικό στοιχείο του ψυχογενούς βήχα είναι ότι δεν παρατηρείται κατά τη διάρκεια του ύπνου ή όταν αποσπάται η προσοχή του παιδιού (π.χ. κατά τη διάρκεια παιχνιδιού) και επιτείνεται, όταν δίνουμε σημασία στο παιδί.
Πότε ανησυχούμε και αναζητούμε άμεσα ιατρική βοήθεια - Συμβουλές σε γονείς
Αν και τις περισσότερες φορές ο βήχας δεν είναι ανησυχητικός, είναι σημαντικό να ξέρουμε πότε πρέπει να επισκεφθούμε άμεσα το γιατρό. Ανάμεσα στα σημεία που θέτουν σε συναγερμό είναι:
1. η εμφάνιση βηχά σε ηλικία μικρότερη των 3 μηνών
2. ο βήχας που συνοδεύεται από:
• υψηλό πυρετό
• γρήγορη ή θορυβώδη αναπνοή
• δυσκολία στην αναπνοή (το δέρμα κάτω από τις πλευρές και στο λακκάκι του λαιμού πηγαίνει προς τα μέσα)
• έντονη ανησυχία, αγωνιώδες βλέμμα ή σημεία έντονης κόπωσης
• επεισόδια άπνοιας (σταμάτημα αναπνοής για > 15 δευτερόλεπτα)
• κυάνωση (μελάνιασμα προσώπου)
• βράχνιασμα φωνής ή κλάματος
• δυσκολία στη σίτιση ή έμετο
• αίσθημα βάρους ή πόνου στο στήθος
• αιμόπτυση
3. όταν το παιδί δυνατόν να στραβοκατάπιε κάποιο ξένο σώμα
4. ο επίμονος βήχας που διαρκεί περισσότερο από 3 βδομάδες
Τι είναι το άσθμα;
Το άσθμα είναι χρόνια πάθηση των αεραγωγών (βρόγχων), προσβάλλει άτομα όλων των ηλικιών και αποτελεί σημαντικό πρόβλημα υγείας παγκοσμίως. Η σύγχρονη αντίληψη για το άσθμα είναι ότι αποτελεί ένα (ετερογενές) νόσημα το οποίο εκδηλώνεται με διάφορες κλινικές μορφές ή φαινότυπους. Ανάλογα με την ηλικία εμφάνισής του και τους παράγοντες που οδηγούν στην εκδήλωση των ασθματικών συμπτωμάτων, καθώς και τη βαρύτητά του χρησιμοποιούνται διευκρινιστικά διάφοροι επιθετικοί προσδιορισμοί όπως παιδικό, λοιμώδες, αλλεργικό, μετά από άσκηση, δύσκολο κ.λπ. Ανεξαρτήτως του κλινικού φαινοτύπου με τον οποίο εκδηλώνεται, βασικό στοιχείο του άσθματος είναι η χρόνια φλεγμονή (ερεθισμός) των βρόγχων και η ποικίλου βαθμού απόφραξή τους που οδηγεί στην εμφάνιση συριγμού (σφύριγμα στο στήθος κυρίως στη φάση της εκπνοής), βήχα, συσφικτικό αίσθημα στο στήθος και δυσκολία στην αναπνοή. Αν και ο ασθματικός ασθενής μπορεί να παρουσιάζει καθημερινά συμπτώματα και συχνούς παροξυσμούς (εξάρσεις), σπάνια το άσθμα γίνεται απειλητικό για τη ζωή. Αρκετά βρέφη και παιδιά προσχολικής ηλικίας που παρουσιάζουν στα πρώτα χρόνια της ζωής υποτροπιάζοντα επεισόδια βήχα και συριγμού στη διάρκεια λοιμώξεων του ανώτερου αναπνευστικού δε θα αναπτύξουν στη συνέχεια άσθμα.
Παράγοντες που σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης άσθματος
Η εκδήλωση άσθματος φαίνεται να οφείλεται στην αλληλεπίδραση γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. Ανάμεσα στους παράγοντες αυτούς περιλαμβάνονται το οικογενειακό ιστορικό άσθματος ή άλλων αλλεργικών παθήσεων, το ατομικό ιστορικό εκζέματος, αλλεργικής ρινίτιδας ή τροφικής αλλεργίας, η ευαισθητοποίηση σε διάφορα περιβαλλοντικά αλλεργιογόνα ( π.χ. ακάρεα σκόνης, αλλεργιογόνα σκύλου και γάτας, γύρεις φυτών και δέντρων, μύκητες), η έκθεση σε ατμοσφαιρικούς ρύπους, καπνό τσιγάρου και ιδιαίτερα το κάπνισμα της μητέρας κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Τα αγόρια εμφανίζουν αυξημένη πιθανότητα εκδήλωσης ασθματικών συμπτωμάτων σε σχέση με τα κορίτσια κατά τη διάρκεια των πρώτων χρόνων της ζωής τους.
Πόσο συχνό είναι το παιδικό άσθμα;
Το άσθμα είναι το συχνότερο χρόνιο νόσημα της παιδικής ηλικίας και τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί μια παγκόσμια ανησυχητική αύξηση της συχνότητάς του. Σύμφωνα με πρόσφατη παγκόσμια επιδημιολογική μελέτη για το άσθμα και τις αλλεργικές παθήσεις στα παιδιά (ISAAC), η συχνότητα του άσθματος ποικίλει σημαντικά ανάμεσα στις διάφορες χώρες, άλλα και ανάμεσα σε διαφορετικές περιοχές της ίδιας χώρας. Σημαντικά ψηλές συχνότητες (20-35%) καταγράφονται σε χώρες με δυτικό τρόπο ζωής, όπως η Μεγάλη Βρετανία, η Αυστραλία, η Νέα Ζηλανδία και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Αντίθετα, χαμηλές συχνότητες (3-5%) έχουν παρατηρηθεί σε λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και της Ασίας.
Με βάση τα επιδημιολογικά δεδομένα που υπάρχουν για το παιδικό άσθμα στον τόπο μας υπολογίζεται ότι 1 στα 5 περίπου παιδιά παρουσιάζει στα πρώτα χρόνια της ζωής του ασθματικά συμπτώματα με 2 στα 3 περίπου παιδιά να ξεπερνούν το πρόβλημα τους μέχρι την ηλικία των 7-8 χρόνων. Το 2000 η συχνότητα του άσθματος σε παιδιά 7-8 χρόνων ήταν 6-8% και σε παιδιά 13-14 χρόνων 6-11%. Σημαντικές διαφορές στη συχνότητα παρατηρήθηκαν μεταξύ Λευκωσίας και Λεμεσού στα παιδιά του γυμνασίου (συχνότερο στη Λευκωσία) και στα παιδιά του δημοτικού μεταξύ αστικών και αγροτικών περιοχών της Λευκωσίας (πιο συχνό στις αστικές περιοχές). Σε πιο πρόσφατη μελέτη του 2008 παρατηρήθηκε μια μικρή γενική αύξηση της συχνότητας (1-2%) των συμπτωμάτων παιδικού άσθματος στον τόπο μας, η οποία ήταν πιο έκδηλη στα παιδιά των αγροτικών περιοχών.
Τι συμβαίνει στο άσθμα
Ανεξαρτήτως αιτιολογίας ή ηλικίας εκδήλωσης του άσθματος, το κύριο χαρακτηριστικό στο άσθμα είναι η χρόνια φλεγμονή (ερεθισμός) των βρόγχων που οδηγεί σε στένωση του αυλού τους και δυσκολία στη ροή του διερχόμενου αέρα μέσα και έξω από το βρογχικό δέντρο. Η στένωση αυτή των βρόγχων, που συχνά αναφέρεται ως βρογχοστένωση, δημιουργείται εξαιτίας:
• του σπασμού των μυϊκών ινών του τοιχώματός τους (βρογχόσπασμος)
• του οιδήματος (πρήξιμο) του βλεννογόνου τους (εσωτερικής επιφάνειας)
• της συσσώρευσης βλέννης και άλλων εκκριμάτων στον αυλό τους
• της αναδιαμόρφωσης του τοιχώματός τους
Τα άτομα με άσθμα έχουν γενικά υπερευαίσθητους αεραγωγούς, οι οποίοι κάτω από την επίδραση κάποιων εκλυτικών παραγόντων, όπως λοιμώξεων, διάφορων αλλεργιογόνων, καπνού τσιγάρου, ατμοσφαιρικής ρύπανσης, μεταβολών θερμοκρασίας, υγρασίας, άσκησης, συναισθηματικής έντασης (stress) κ.λπ. ερεθίζονται, στενεύουν και οδηγούν στα κλασικά συμπτώματα του άσθματος. Οι παράγοντες αυτοί δυνατόν να είναι διαφορετικοί από άτομο σε άτομο. Έτσι για παράδειγμα μπορεί κάποιο παιδί να παρουσιάζει ασθματικά συμπτώματα μόνο με την ευκαιρία μιας λοίμωξης του αναπνευστικού, ενώ κάποιο άλλο να εμφανίζει συμπτωματολογία όχι μόνο με τις λοιμώξεις άλλα και με έκθεση σε αλλεργιογόνα κατοικίδιων και γύρων ή/και κατά την άσκηση.
Με ποια συμπτώματα εκδηλώνεται το άσθμα;
Τα συνήθη συμπτώματα με τα οποία εκδηλώνεται το παιδικό άσθμα είναι:
• ο βήχας, ιδιαίτερα ο νυχτερινός, ή μετά από άσκηση, παιγνίδι, γέλιο ή κλάμα
• ο συριγμός (ήχος σαν σφύριγμα ή βράσιμο ή χουρχουρητό στο στήθος)
• η δύσπνοια (δυσκολία στην αναπνοή)
• το αίσθημα σύσφιξης ή πόνου στο στήθος
Ανάλογα με τη βαρύτητα της νόσου και την ιδιοσυστασία του παιδιού τα συμπτώματα ποικίλουν από άτομο σε άτομο. Έτσι για παράδειγμα ορισμένα παιδιά μπορεί να εμφανίζουν μόνο ήπια και αραιά συμπτώματα (π.χ. μικρά επεισόδια βήχα ή συριγμού κατά τη διάρκεια της μέρας που συμβαίνουν 1-2 φορές τη βδομάδα, ενώ μεταξύ των επεισοδίων το παιδί είναι ελεύθερο συμπτωμάτων), ενώ άλλα παιδιά να έχουν πιο σοβαρή μορφή άσθματος με συχνότερα και εντονότερα συμπτώματα (π.χ. επεισόδια βήχα κατά τη διάρκεια της μέρας, άλλα και της νύχτας που ξυπνάνε το παιδί περισσότερες από 2 φορές τη βδομάδα και τα οποία συνοδεύονται συχνά με έντονο σφύριγμα και δύσπνοια που περιορίζουν τη δραστηριότητα του παιδιού).
Ασθματικός παροξυσμός (ασθματική κρίση)
Ως ασθματικός παροξυσμός ή ασθματικό επεισόδιο ή ασθματική κρίση ονομάζουμε το επεισόδιο με προοδευτικά επιδεινούμενη ασθματική συμπτωματολογία και απαιτεί επείγουσα αντιμετώπιση.
Ανάλογα με τη βαρύτητά του διακρίνεται σε ήπιο, μέτριας βαρύτητας και σοβαρό.
Ανησυχούμε για επέλευση σοβαρού παροξυσμού, όταν το παιδί παρουσιάζει:
• έντονα ακουστό συριγμό (σφύριγμα)
• γρήγορη αναπνοή
• δυσκολία στην αναπνοή (τα πτερύγια της μύτης ανασηκώνονται, το δέρμα κάτω από τις πλευρές και στο λακκάκι του λαιμού πηγαίνει προς τα μέσα)
• έντονη ανησυχία, αγωνιώδες βλέμμα
• κυάνωση (μελάνιασμα στα χείλη - πρόσωπο) ή ωχρότητα
• δυσκολία στην ομιλία ή σημεία μειωμένης δραστηριότητας
• μικρή βελτίωση μετά από χορήγηση εισπνεόμενου βρογχοδιασταλτικού
Πώς γίνεται η διάγνωση του άσθματος;
Η διάγνωση του άσθματος βασίζεται κυρίως στο λεπτομερές ιστορικό και στην κλινική εξέταση και παρακολούθηση του παιδιού, ενώ μερικές φορές σημαντικές πληροφορίες μπορεί να αντληθούν και από τον ενδεικνυόμενο ειδικό εργαστηριακό έλεγχο (π.χ. ακτινογραφία θώρακα, εξειδικευμένα αναπνευστικά και αλλεργιολογικά τεστ). Ιδιαίτερη σημασία κατά τη λήψη του ιστορικού έχει η καλή περιγραφή του είδους, της συχνότητας και των παραγόντων που σχετίζονται με την εκδήλωση των συμπτωμάτων από τους γονείς. Πολλές φορές, αν ο γιατρός εξετάσει το παιδί κατά τη διάρκεια του ασθματικού επεισοδίου, μπορεί να επιβεβαιώσει τη διάγνωση.
Σε παιδιά προσχολικής ηλικίας (μέχρι 5 χρόνων) η διάγνωση του άσθματος δεν είναι πάντοτε εύκολη (και τίθεται με επιφύλαξη), καθώς πολύ συχνά υποτροπιάζοντα αναπνευστικά συμπτώματα, όπως επεισόδια βήχα και συριγμού παρουσιάζουν και παιδιά που δεν έχουν άσθμα. Επιπλέον, στην ηλικιακή αυτή ομάδα δεν είναι δυνατό να πραγματοποιηθούν τα συνήθη ειδικά αναπνευστικά τεστ (π.χ. σπιρομέτρηση, δοκιμασία βρογχοδιαστολής) που εκτιμούν τη βρογχική απόφραξη και την πνευμονική λειτουργία και συμβάλλουν στη διάγνωση του άσθματος σε παιδιά μεγαλύτερα των 6 χρόνων, που μπορούν συνήθως να συνεργαστούν και να κάνουν τα τεστ αυτά.
Η διάγνωση του άσθματος είναι πιθανή σε μικρά παιδιά που παρουσιάζουν:
• υποτροπιάζοντα επεισόδια συριγμού κατά τη διάρκεια του ύπνου ή που εκλύονται με το κλάμα ή το γέλιο ή την αυξημένη δραστηριότητα (παιχνίδι),
• χρόνιο ή επίμονο βήχα που συνοδεύεται συχνά από επεισόδια συριγμού και δυσκολίας στην αναπνοή, βήχα κατά τη διάρκεια του ύπνου ή που εκλύεται με την άσκηση, το κλάμα ή το γέλιο χωρίς την ταυτόχρονη παρουσία λοίμωξης του αναπνευστικού,
• δυσκολία στην αναπνοή με την άσκηση, το κλάμα ή το γέλιο.
Η εμφάνιση των ανωτέρω συμπτωμάτων σε παιδιά με οικογενειακό ιστορικό άσθματος ή ατομικό ιστορικό ατοπικής δερματίτιδας, τροφικής αλλεργίας, ή/και αλλεργικής ρινίτιδας, ή ευαισθητοποίησης σε ειπνεόμενα αλλεργιογόνα κάνει ακόμη πιο πιθανή τη διάγνωση άσθματος.
Μερικές φορές η διάγνωση του άσθματος μπαίνει μετά από περίοδο δοκιμαστικής χορήγησης κατάλληλης αντιασθματικής αγωγής για 8 με 12 εβδομάδες και εκτίμησης του θεραπευτικού αποτελέσματος. Υποχώρηση των συμπτωμάτων με την αγωγή και επανεμφάνισή τους μετά τη διακοπή της συνηγορεί υπέρ της διάγνωσης άσθματος, ενώ η μη ανταπόκριση στη θεραπεία πρέπει να οδηγήσει τη διαγνωστική σκέψη του γιατρού στον αποκλεισμό άλλων καταστάσεων που εκδηλώνονται με παρόμοια συμπτωματολογία και έχουν αναφερθεί στην ενότητα για το βήχα.
Σε παιδιά μεγαλύτερα των 6 χρόνων, έκτος από το ιστορικό και την κλινική εξέταση, σημαντικό ρόλο στη διάγνωση του άσθματος έχουν και τα ειδικά αναπνευστικά και αλλεργιολογικά τεστ, τα οποία γίνονται συνήθως από γιατρούς με εξειδίκευση στο παιδικό άσθμα. Τα αναπνευστικά τεστ έκτος από τη διάγνωση του άσθματος συμβάλλουν στην εκτίμηση της βαρύτητάς του, καθώς και στην παρακολούθησή του. Από την άλλη, τα τεστ αλλεργίας (δερματικά ή αιματολογικά) σε συνδυασμό πάντοτε με τις πληροφορίες που θα δώσουν οι γονείς με το ιστορικό θα βοηθήσουν στον εντοπισμό των ειδικών αλλεργιογόνων (π.χ. άκαρι σκόνης, γύρη ελιάς, αλλεργιογόνα σκύλου, γάτας, σπόροι μυκήτων) που οδηγούν στην έκλυση των ασθματικών συμπτωμάτων.
Αντιμετώπιση του άσθματος
Σε παιδιά με επιβεβαιωμένη διάγνωση άσθματος χρειάζεται στενή συνεργασία μεταξύ των γονέων και του γιατρού για την εφαρμογή κατάλληλου σχεδίου αντιμετώπισης και παρακολούθησης της νόσου, που προσαρμόζεται στις ιδιαιτερότητες του άσθματος του κάθε παιδιού. Στόχος της θεραπευτικής αυτής προσέγγισης είναι ό έλεγχος των ασθματικών συμπτωμάτων και ο περιορισμός των ασθματικών κρίσεων για όσο το δυνατό μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, έτσι ώστε το παιδί με άσθμα και η οικογένειά του να έχουν μια καλή ποιότητα ζωής. Με εξαίρεση την ομάδα των παιδιών με υποτροπιάζοντα επεισόδια βήχα και συριγμού κατά τη διάρκεια λοιμώξεων του ανώτερου αναπνευστικού, που συνήθως ξεπερνούν το άσθμα τους στην 1η δεκαετία της ζωής τους, τα υπόλοιπα ασθματικά παιδιά πρέπει να έχουν συστηματική παρακολούθηση για το άσθμα τους.
Η αντιμετώπιση του άσθματος στηρίζεται στην κατάλληλη:
• ενημέρωση και εκπαίδευση γονέων και παιδιού (αν είναι εφικτό)
• αποφυγή εκλυτικών παραγόντων
• χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής
Η κατάλληλη ενημέρωση και εκπαίδευση παιδιού και γονέων είναι πολύ σημαντική για την αποτελεσματική αντιμετώπιση του άσθματος. Γονείς και παιδί πρέπει να ενημερωθούν για το τι είναι το άσθμα, τι το προκαλεί, με ποια συμπτώματα εκδηλώνεται και ποια η φυσική του πορεία. Να εκπαιδευθούν για την ορθή τεχνική χρήσης των συσκευών χορήγησης της φαρμακευτικής αγωγής, το πώς να αναγνωρίζουν πότε το άσθμα χειροτερεύει και τι φάρμακα θα χορηγήσουν, το πότε μια κρίση είναι σοβαρή και πρέπει να ζητήσουν άμεση ιατρική βοήθεια. Επίσης, πρέπει να κατανοήσουν τη σημασία που έχει η πιστή εφαρμογή της θεραπείας που θα συστήσει ο γιατρός, καθώς και η συχνή παρακολούθηση του μικρού ασθενή. Εξίσου σημαντική είναι η κατάλληλη ενημέρωση για λήψη των αναγκαίων μέτρων για όσο το δυνατόν καλύτερη αποφυγή των παραγόντων (κυρίως των υπεύθυνων αλλεργιογόνων) που προκαλούν την εκδήλωση των ασθματικών εκδηλώσεων και ιδιαίτερα η αποφυγή έκθεσης σε καπνό τσιγάρου.
Δυστυχώς, για τη θεραπεία του άσθματος δεν υπάρχει το “μαγικό” φάρμακο που θα το πάρει μια φορά το παιδί και δεν θα ξαναεμφανίσει ασθματικά συμπτώματα. Βασικό άξονα της φαρμακευτικής θεραπείας του άσθματος αποτελούν τα εισπνεόμενα φάρμακα, τα οποία, ανάλογα με την ηλικία του παιδιού, χορηγούνται μέσα από κατάλληλη ειδική συσκευή. Τα αντιασθματικά φάρμακα διακρίνονται γενικά σε δύο μεγάλες κατηγορίες, τα ανακουφιστικά και τα προληπτικά ή ρυθμιστικά φάρμακα. Τα ανακουφιστικά χρησιμοποιούνται για την ταχεία ανακούφιση από τα συμπτώματα και στην ομάδα αυτή ανήκουν τα βρογχοδιασταλτικά φάρμακα, όπως η σαλβουταμόλη και το βρωμιούχο ιπρατρόπιο. Στην ομάδα των προληπτικών ή αντιφλεγμονωδών φαρμάκων, που σκοπό έχουν την πρόληψη των ασθματικών συμπτωμάτων και συνήθως χορηγούνται μακροχρόνια, ανήκουν τα εισπνεόμενα κορτικοστεροειδή και τα αντιλευκοτριένια. Ανάλογα με τη βαρύτητα της νόσου ο γιατρός σας θα συστήσει, αν χρειάζεται προληπτική αγωγή.
Για την αντιμετώπιση της ασθματικής κρίσης συχνά χορηγούνται και κορτικοστεροειδή από του στόματος, ενώ σε σοβαρά επεισόδια μπορεί να χρειαστεί νοσηλεία του παιδιού. Γενικά τα αντιασθματικά φάρμακα είναι ασφαλή και δεν προκαλούν σημαντικές ανεπιθύμητες ενέργειες.
Σε ορισμένα παιδιά με αλλεργικό άσθμα και ευαισθητοποίηση σε ειδικά αλλεργιογόνα μπορεί να χορηγηθεί ειδική ανοσοθεραπεία. Στόχος της θεραπείας αυτής είναι η προοδευτικά αυξανόμενη χορήγηση του αλλεργιογόνου στο παιδί είτε από του στόματος είτε με μορφή ενέσεων (εμβολίων) έτσι ώστε ο οργανισμός να αποκτήσει ανοχή και να μην υπεραντιδρά κάθε φορά που έρχεται σε επαφή μαζί του.